Verschenen in Vrije Geluiden 1 van 19 februari 2000
Het geheime bestaan van de Wereldomroep
Naast Radio 4 en de Concertzender telt Nederland nog een belangrijke zender die in
binnen- en buitenland klassieke muziek distribueert. Radio Nederland Wereldomroep lift mee
op de frequenties van muziekzenders over de hele wereld.
Het is de meest onzichtbare omroep van Nederland, maar wereldwijd heeft ze meer
luisteraars dan enige andere. Radio Nederland Wereldomroep is niet te vinden op AM of FM. Je
moet er een kortegolfontvanger voor hebben. Hoewel: met een cd-speler gaat het ook, want als
het over muziek gaat doet Radio Nederland Wereldomroep (RNW) het dikwijls zonder zender.
Duizend cd'tjes uitsturen naar radiostations over de hele wereld blijkt de meest effectieve
manier om de Nederlandse cultuur onder de aandacht te brengen.
Op het bureau van Hans Quant, chef van de muziekafdeling van RN, liggen drie schitterend
uitgevoerde dubbel-cd's. Gebreide knuffelbeesten sieren deze compilaties van Nederlandse pop
& rock, jazz en wereldmuziek. Alleen al bij de aanblik gaan je vingers jeuken. Maar de
hebbedingetjes zijn niet te koop. Dat heeft met auteursrechten te maken. Ze worden weggegeven,
maar alleen aan buitenlandse radiozenders of andere instellingen, zoals het
documentatiecentrum Donemus, die er iets moois mee doen. Het lijkt verkwistend, maar in
feite is het een heel doelgerichte methode. 'Telkens als een buitenlands station zo'n cd
draait geeft het ons in feite zendtijd cadeau', zegt Quant. `En die zendtijd is duizend keer
zo veel waard als dat cd'tje. Als je die zou moeten kopen tegen een reclametarief was je veel
meer geld kwijt. Dus als één groot radiostation zo'n cd draait zijn wij in
feite al uit de kosten.'
Radio Nederland Wereldomroep is opgericht in 1947, naar het voorbeeld van BBC World
Service. Het is de enige omroep in Nederland die altijd buiten het zuilenstelsel heeft
gestaan en daardoor ook geen last heeft van de daaraan verbonden perikelen.
Cultuurgoed
Naast de opdracht om Nederlanders in het buitenland op de hoogte te houden van wat zich
aan het thuisfront afspeelt heeft de Wereldomroep de taak om het vaderlands cultuurgoed
onder de aandacht te brengen van de rest van de wereld. Om Nederland te promoten zogezegd.
De afdeling muziek, een klein, maar wezenlijk onderdeel van de Wereldomroep, houdt zich bij
uitstek met die tweede taak bezig.
En daar merkt de muziekliefhebber in Nederland ook wat van, al zal hij niet altijd in de
gaten hebben dat de Wereldomroep erachter zit. Een flink deel van de door RN geproduceerde
cd's is namelijk wél in de gewone platenwinkel te krijgen. Daaronder zijn prestigieuze
projecten, zoals de 14-delige cd-doos met radio-opnamen van Bernard Haitink, of de zes cd's
tellende, op het Globe-label verschenen compilatie A Dutch miracle, met hoogtepunten
uit vijftig jaar Holland Festival. De rol die de Wereldomroep daarbij als initiator en
co-financier speelt blijft doorgaans onderbelicht. De consument ziet alleen maar een
logootje op de achterkant, dat net zo goed van een sponsor afkomstig zou kunnen zijn.
Zo is het label NM Classics, dat de afgelopen tien jaar ruim honderd cd's met Nederlandse
muziek heeft uitgebracht, voor de helft eigendom van de Wereldomroep. De andere helft is
eigendom van het Centrum Nederlandse Muziek (dat onlangs met Donemus is gefuseerd tot de
Muziekgroep Nederland). NM Classics brengt vooral nieuwe opnamen van klassieke Nederlandse
muziek – van Sweelinck tot Schat, van Altena tot Zuidam.
Hoesjes
De Wereldomroep hanteert een ruime definitie van `Nederlandse' muziek: daaronder vallen
ook uitvoeringen door Nederlandse musici en ensembles, en zelfs optredens van buitenlanders
in specifiek Nederlandse evenementen als het Holland Festival of het North Sea Jazz Festival.
Evenmin beperkt het blikveld zich tot klassieke muziek: ongeveer de helft van de producties
van de Wereldomroep betreft jazz, wereldmuziek, of pop en rock.
Jaarlijks produceert de Wereldomroep zo'n twintig cd's waarvan het grootste deel ook in
de gewone platenhandel verkrijgbaar is. De slechts voor promotie bedoelde cd's werden
vroeger, net als de lp's die de Wereldomroep voordien de wereld instuurde, van tamelijk
onaantrekkelijke hoesjes voorzien. Tegenwoordig is dat anders: ze zien er piekfijn uit.
'Bedenk wel', zegt Quant, 'zo'n cd komt terecht op het bureau van een radioproducer, tussen
alle grote opnamen van de belangrijke labels. Op dat moment mag je product zich niet negatief
onderscheiden.'
Er is Quant veel aan gelegen om alle drempels op het traject van RN naar de luisteraar
weg te nemen. Omdat buitenlanders moeite hebben met Nederlandse namen stond in de cd-boekjes
tot voor kort een fonetische weergave vermeld. Zo werd Guus Janssen gus yahnse
(Engels), güs yánsen (Frans), güs jannße (Duits) of
jus yanse (Spaans). Tegenwoordig hoeft dat niet meer: de website van de Wereldomroep
bevat onder meer een index met componistennamen, compleet met een klinkend
uitspraak-voorbeeld.
Cd's zijn niet het enige vervoermiddel voor vibraties van vaderlandse herkomst. In
samenwerking met de NPS en de AVRO registreert de Wereldomroep jaarlijks 26 concerten van
het Koninklijk Concertgebouworkest en het Rotterdams Philharmonisch Orkest. De opnames
worden uitgezonden op het satellietnetwerk van de EBU (European Broadcasting Union). De
aangesloten radiostations kunnen die uitzendingen opnemen voor eigen gebruik. Zenders die
geen lid zijn van de EBU krijgen een DAT of een kopietje op CD toegestuurd. In de toekomst
zal het Internet hierbij uiteraard een steeds belangrijkere rol gaan spelen, al moet er nog
het een en ander worden uitgezocht over de vele auteursrechtelijke haken en ogen die daaraan
vastzitten.
Zendingswerk
Een aparte activiteit van Radio Nederland zijn de Weken Nederlandse Muziek, die de
Wereldomroep enkele malen per jaar in samenwerking met een buitenlandse klassieke zender
organiseert. Tijdens zo'n week neemt de Wereldomroep de programmering van die zender over.
Dat wil zeggen dat, met behoud van de redactionele formule van die zender, het hele
programma een week lang gevuld wordt met Nederlandse muziek (weer in die ruime betekenis).
In de afgelopen jaren zijn er Radio-Muziekweken geweest bij zenders in Chicago,
St.Petersburg, Moskou, en een aantal dichter bij huis gelegen steden. In het jaar 2000 gaat
de Wereldomroep dit muzikale zendingswerk verrichten in Johannesburg, Berlijn en Rome.
Van elke cd die de Wereldomroep maakt worden er circa duizend naar buitenlandse zenders
gestuurd. Over wat er vervolgens mee gebeurt heeft Quant geen precieze gegevens: 'Het is als
zaaien op gevarieerde ondergrond. Soms komt het op, en soms komt het niet op.' Maar dat de
muziek zijn weg vindt naar de luisteraar staat wel vast. Naar verhouding bereiken we heel
goede resultaten,' vindt Quant, 'zeker als je bedenkt dat de muziekafdeling maar acht man in
dienst heeft. Bij Radio 4 zit een hele macht mensen, er is een peperdure infrastructuur, en
die zender bereikt op een doorsnee-avond, als het meezit, 30.000 mensen. Onze serie met het
Concertgebouworkest en het Rotterdams Philharmonisch Orkest distribueren we via de satelliet
in Amerika. Over een heel seizoen bereiken we daar tien miljoen luisteraars.'
Maar ook in eigen land weet Radio Nederland nieuwe marktsegmenten aan te boren, zoals dat
heet. 'Kijk', zegt Quant, terwijl hij een cd uit een la trekt. 'Deze opnamen hebben een
tweede leven gekregen bij Het Kruidvat. Voor vijf gulden had je de hele Van Wassenaer en De
Fesch. Die cd's zijn door de verkoop uit de kosten gekomen, en de loop was er uit, dus we
hebben de opnamen verramsjt. Daar vang je best een aardig bedrag voor. En dat steken we dan
weer in nieuwe producties.'
© Frits van der Waa 2007
