de Volkskrant van 14 januari 1989, Kunst, recensie
Keuris' Catena: gonzend
metaal en vurige blazers
Muziek van Keuris, Bernstein en Zemlinsky, door het Koninklijk Concertgebouworkest o.l.v. Edo de
Waart in het Concertgebouw, Amsterdam. Radio 4: 15 januari, 14.00 uur.
De moderne C-serie van het Concertgebouworkest is de afgelopen jaren door een diep dal gegaan. De
zaal werd steeds leger, en de programma's werden niet alleen veel te laat bekend gemaakt, maar hingen
bovendien als los zand aan elkaar.
Het is dit seizoen allemaal ten goede gekeerd. Komt het door het eeuwfeest van het orkest, door de
artistieke inbreng van de nieuwe chef-dirigent Riccardo Chailly of door andere factoren? Feit is dat
het Concertgebouworkest met de C-serie weer zonder gezichtsverlies voor de dag kan komen, al zijn de
programma's (opgesteld volgens de "Picasso-formule"; een combinatie van vroeg en recenter werk uit deze
eeuw) nog niet revolutionair te noemen.
De samenhang van de programmering zit hem eerder in enkele rode draden die losjes door de hele serie
heen lopen, dan in de concerten zelf. Zo bracht het orkest donderdag drie radicaal verschillende
stukken, die desondanks een goed verteerbaar menu opleverden. Catena, een nieuw stuk van
Tristan Keuris fungeerde als een voedzame eerste maagvulling, Leonard Bernsteins fluitconcert Halil
als licht tussendoortje, en Zemlinsky's Lyrische Symphonie, uit 1923, als imposante
hoofdschotel, waarin dirigent Edo de Waart zich een eminente maître de cuisine betoonde.
Het dubbele eeuwfeest (van Concertgebouw én -orkest) heeft Tristan Keuris twee
compositie-opdrachten opgeleverd. Zijn Klarinetkwartet, een bestelling van het Gebouw, beleeft
aanstaande vrijdag zijn eerste uitvoering. Catena is een cadeautje voor het jarige orkest,
afkomstig van het Amsterdams Fonds voor de Kunst. De opdracht betrof oorspronkelijk een kort werk voor
een kleine groep blazers.
Catena heeft echter een duur gekregen van bijna twintig minuten en een luxueuze bezetting van
31 blazers, plus een batterij slagwerk. Keuris spreekt in het programmaboekje van "een uit de hand
gelopen opdracht."
Maar de overige aspecten van het stuk heeft hij, zoals te verwachten was, strak in de hand gehouden.
In al zijn werk heeft de nu 42-jarige componist immers bewezen het componisten-ambacht tot in de
finesses te beheersen.
Catena ("ketting") is opgebouwd als een reeks van variaties, waarin evenwel geen werkelijk
thema aan de orde komt. Het stuk heeft het effect van een organisch opgebouwde parade van aaneengesloten
segmenten. Daarin circuleren verschillende – maar uit een gemeenschappelijk basismateriaal
ontsproten – harmonische en ritmische ideeën. Prominente elementen zijn onder meer een aantal
pendelende, Big-Ben-achtige klok-motiefjes en een haast bezwerende formule van drie kalme, zwoele
blazersakkoorden.
De spanningsbogen in Catena stijgen en dalen onophoudelijk, maar zijn zo gedoseerd dat ze de
verschillende secties eerder articuleren dan verdoezelen. Daarbinnen speelt Keuris, als een behendig
evenwichtskunstenaar, met vorm, kleur en volume.
Keuris wordt niet beschouwd als een Radikalinski onder de eigentijdse componisten. Hoewel zijn
muziek gefundeerd is op eigentijdse klanken en technieken dwingen zijn voorkeur voor logica, zijn
aandacht voor de behoeften van het oor, en zijn historisch besef hem dikwijls in de richting van
samenklanken en structuren die zwemen naar het traditionele.
Zo leiden ook de welluidend-dissonante tertsstapelingen, de gonzende metaalklanken en de vlammende
blazersguirlandes van Catena tot een beheerste sensualiteit, die welhaast klassiek aandoet.
© Frits van der Waa 2006
