de Volkskrant van 15 december 1989, Kunst, recensie
Kagel hoogtepunt in jubileum blaasorkest
Krenek, Mellnäs, Werner, Kagel en Van Beurden door het Amsterdams Blazers Collectief en het
Ensemble d'Accord o.l.v. Jean Gruter en Hans van der Maas. Concertgebouw, Haarlem. Herhaling:
Amsterdam, 17/12.
Dat een blaasorkest zich uitsluitend met muziek van deze eeuw bezighoudt, is op zichzelf al
uitzonderlijk maar de manier waarop het Amsterdams Blazers Collectief dat doet getuigt van
nieuwsgierigheid en oorspronkelijke ideeën. Het hoofdzakelijk uit amateurs bestaande gezelschap
viert deze maand zijn vijfde verjaardag. Dat bij het lustrumprogramma de tien accordeonisten van het
Ensemble d'Accord zijn ingeschakeld is al zo'n originele maar verre van onlogische gedachte. Accordeons
zijn strikt genomen ook blaasinstrumenten.
Het ABC demonstreerde zijn vermogens eerst in Dream Sequence van Ernst Krenek, een groot
bezet werk. De vier delen, geschreven in een nogal weerbarstig twaalftoons-idioom, bieden een
afwisseling van brutale, vrijgevochten klanken, ruisend langsstromende kleurmengsels en droog
geformuleerde melodische constructies. Het orkest had soms moeite om de op elkaar gestapelde intervallen
zuiver te krijgen, maar de elasticiteit, de precisie en de balans die het onder dirigent Jean Gruter
bereikte compenseerde dat ruimschoots.
Besvärjelser (Bezweringen) van de Zweed Arne Mellnäs heeft een kleinere bezetting
en een veel oorstrelender klankpalet. Het is niet al te pretentieuze, maar fijnzinnige muziek, die
achtereenvolgens de kiespijn bezweert, de liefde opwekt, en wespen verjaagt. Dat laatste deel is niet
zonder humor, met luide petsen van het slaghout, en de zwermende trillers in de blazers. Toch verheft
Mellnäs die schijnbaar zo illustratieve geluiden tot muzikale abstracties.
Het Ensemble d' Accord bracht – na Tie-Break van de Deen Sven Eric Werner, een compositie
vol swingend geblaf en mistige akkoordgolven – het concert naar zijn hoogtepunt: zeven stukken uit
Das mündliche Verrat van Mauricio Kagel, bewerkt voor tien accordeons en slagwerk door
Bernard van Beurden.
Das mündliche Verrat is, zoals veel van Kagels werken, opgebouwd als een – in dit
geval 48-delige – collectie van korte stukken, waaruit de uitvoerder naar believen kan kiezen. Van
Beurden heeft de zeven deeltjes min of meer symmetrisch geordend, met het langste stuk in het midden,
maar waarschijnlijk was elke volgorde effectief geweest.
Kagels muziek is ongrijpbaar. Ze heeft iets van een lachspiegel en is toch autonoom. In Das
mündliche Verrat verschijnt een quasi-triviaal walsje met scheve noten, schemeren klaaglijke
chromatische melodieën, en reutelen zonderlinge melodische motieven van toon naar toon. De
slagwerker giet een fles leeg, en hamert op een stuk metaal. De rondzingende samenklanken, dikwijls
vervuild met ruis, vibrato en kwarttonen, krijgen doordat de accordeonisten in een lang front opgesteld
zitten een fascinerende panoramische werking.
Van Beurden heeft speciaal voor het lustrum een stuk gecomponeerd waarin het Ensemble d'Accord en
het ABC de krachten bundelen. Het beste dat van dit Häggsjö-concerto gezegd kan worden
is dat de kwaliteiten van de beide ensembles er goed in uitkomen. Van Beurden weet wat je zoal met
blazers, en vooral met accordeons, kunt uitrichten. De compositie zelf is een wanhoop. Een uit een
Zweeds volksliedje afkomstig fragmentje zeurt onuitroeibaar door. Een paar spannende pinakels,
rechtstreeks overgenomen uit Stravinsky's Sacre, maken het absoluut gebrek aan samenhang en
inhoud van de omringende muziek alleen maar schrijnender voelbaar.
Jammer, zo'n beurse appel in het feestpakket. Maar gelukkig gaan er binnenkort ook echte
componisten – waaronder Klaas de Vries, Louis Andriessen, Guus Janssen en Jacqueline Fontyn –
voor het Amsterdams Blazers Collectief aan het werk.
© Frits van der Waa 2006
