de Volkskrant van 15 januari 1990, Kunst, recensie
Carmen van Forum is een draaikolk van muziek en hartstocht
Carmen van Georges Bizet, door Opera Forum o.l.v. Martin Turnovsky en Helge Thoma. Twentse Schouwburg,
Enschede. Tournee tot 23 maart.
Nelly Boschkowa en Hubert Delamboye maken hun entree in Carmen niet op hun voordeligst.
De zigeunerin Carmen is arbeidster in een sigarenfabriek, maar Boschkowa lijkt, met haar afzakkende
stofjas, aanvankelijk meer op een hysterische heroïnehoer. Delamboye (Don Juan) is een sullige
soldaat in bretels, als om nog eens te benadrukken dat hij niets met die andere Don Juan, de
lady-killer, gemeen heeft. *)
Maar het vervolg van de geschiedenis, de komende maanden te zien bij Opera Forum, vaagt de gevoelens
van reserve al snel weg. Drie uur en drie bedrijven treffen de twee hoofrolspelers elkaar, Juan
getransformeerd tot een verwilderde vagebond, Carmen tot een fiere signorina, in het fatale
middelpunt van de draaikolk van muziek en hartstocht die Bizets opera ontketent. Dat die draaikolk
inmiddels zo'n grote, niet aflatende zuigkracht heeft bereikt is in de eerste plaats aan de beide
zangers zelf te danken. En in de tweede plaats aan het team dat Opera Forum voor deze productie bijeen
heeft gebracht. Het resultaat is een Carmen die gezien mag worden.
Vooral de Nederlander Delamboye, een echte tenor met een indringend, maar nergens geforceerd timbre,
levert een indrukwekkende prestatie. Zorgvuldig weet hij het karakter van Juan, met zijn voortdurend
veranderende gemoedstoestanden, op te bouwen. Ook zijn vocale verrichtingen stijgen in intensiteit.
Delamboye is, met zijn ietwat vlezige gestalte, op het eerste gezicht niet de ideale Don Juan, maar al
gauw valt dat niet meer op. Het lijkt wel of hij de kilo's er af zingt.
Het stemgeluid van de Bulgaarse mezzo Boschkowa is niet werkelijk oorstrelend, maar past heel goed
bij het dramatische, wat rauwe karakter van haar partij. Ze zet een felle, beweeglijke Carmen op het
podium. De verleidingskunsten die ze in de eerste akte moet vertonen doen wat geforceerd aan, maar in
de drie daaropvolgende bedrijven, waarin meer en meer duidelijk wordt dat Carmen een zelfbewuste,
sterke vrouw is die zich aan niemand iets gelegen laat liggen, is Boschkowa kennelijk volledig in haar
element.
Moedertaal
Forum speelt de opera in haar oorspronkelijke versie, met dialogen tussen de verschillende nummers.
Dat zijn de enige zwakke plekken in de voorstelling, want het is goed hoorbaar dat geen van de zangers
Frans als moedertaal heeft.
Maar verder is Carmen een opera waarin Forum zijn kwaliteiten kan tonen. Het orkest haalt
onder leiding van de Tsjechische dirigent Martin Turnovsky het onderste uit de kan, en komt tot precies
spel en fraaie contrasten tussen smeltende strijkerspassages, en pittige, uitbundige marsen.
In de talrijke koorgedeelten demonstreert het Forum-koor zijn heldere, krachtige klank. Bovendien
kan het zich, anders dan het Koor van de Nederlandse Opera, gedragen als een natuurlijk bewegende
menigte.
Ook de kleinere rollen zijn goed bezet. De Finse sopraan Soile Isokoski (Micaela) heeft een
prachtige stem, maar is in haar voordracht niet volkomen zeker. Terence Sharpe (Escamillo) heeft een
gloedvolle bas. Hoewel hij voor een stieren vechter zeer lijvig is, maakt hij tocn de indruk van een
ware torero, als hij in een duelscène de aanstormende Don Juan als in een reflexbeweging onder
zijn overjas door laat duiken.
Vondsten
Het is een van de vele aardige details die regisseur Helge Thoma in de voorstelling heeft verwerkt:
goed getimede vondsten die rijmen met het karakter van de personages en nauw aansluiten bij de
in de muziek gefixeerde theatrale momenten.
Een onconventionele, revolutionaire enscenering is het niet. Maar wel een die recht doet aan de
"veristische" strekking van de opera. Bizet wilde geen exotisch sprookje op het podium zetten, maar
werkelijkheid. De realistische, soms haast overgedetailleerde decors van Wolf Wanninger en de kostuums
van Ursula Haug benadrukken dat, maar zijn tegelijkertijd suggestief in hun kleurenpracht en in hun
economisch gebruik van de ruimte. Vooral in de laatste twee bedrijven, respectievelijk gesitueerd in een bergkloof en buiten een
arena, is het opvallend hoe vernuftig de mensenmenigtes bewegen over de sterk verkleinde speelvlakken.
Forum geeft van deze Carmen niet minder dan vierentwintig uitvoeringen (de meeste al nagenoeg
uitverkocht) op verschillende podia in den lande. Maar die voorstellingen zullen bij lange na niet
identiek zijn, omdat de de solistische bezetting aan vrijwel voortdurende wisselingen onderhevig is.
Bovendien komen er na Turnovsky, nog twee andere dirigenten voor het orkest te staan. Het koppel
Delamboye/Boschkowa gaat door tot half februari. Daarna zal er steeds vaker stuivertje gewisseld
worden. Daarmee zij niets gezegd over de kwaliteit, maar vast staat dat Carmen in Hengelo (21
maart) weinig meer gemeen zal hebben met de hier beschreven Carmen in Enschede.
*) Een grotere blunder dan deze, vermoedelijk veroorzaakt door bewustzijnsvernauwing ten gevolge
van chronisch slaapgebrek, heb ik nooit gemaakt. Het is natuurlijk Don José, niet Don Juan.
© Frits van der Waa 2006
