Let op: de website is verhuisd naar fritsvanderwaa.nl

de Volkskrant van 05-05-1995, Pagina 9, Kunst, recensie

PLATEN: KLASSIEK

Nazi's hadden iets met Richard Strauss en niet andersom

Metamorphosis: Barber, Elgar en Strauss, door the Smithsonian Chamber Players o.l.v. Kenneth Slowik. Deutsche Harmonia Mundi 05472 77343 2.

Ter gelegenheid van de viering van het einde van de Tweede Wereldoorlog brengt Deutsche Harmonia Mundi een cd uit met de titel Metamorphosis, waarop de in Washington gevestigde Smithsonian Chamber Players op 'authentieke' instrumenten muziek van Barber, Elgar en Strauss ten gehore brengen. Ahum. . . Strauss, Richard Strauss, die had toch wat met de nazi's? Nee, nee, betoogt dirigent Kenneth Slowik in het cd-boekje, de nazi's hadden wel wat met Strauss, maar het was niet wederzijds, de bejaarde meester moest eigenlijk niets van ze hebben. En de bombardementen aan het einde van de oorlog, waarbij zo veel grote Duitse cultuurmonumenten in as werden gelegd, vond hij vreselijk.

Ietwat merkwaardig blijft het wel, om de bevrijding te herdenken met uitgerekend het werk van een man die zich op zijn minst liet gebruiken door het nationaal-socialisme. Maar goed, de Nederlandse vlag ligt tegenwoordig ook bij drie zakken pinda's in de aanbieding. Moet allemaal kunnen, bevrijding is business, en Strauss' Metamorphosen voor 23 solostrijkers, gecomponeerd tijdens de opmars van de geallieerden, is ontegenzeggelijk een prachtstuk.

De vraag wat er zo bijzonder en authentiek is aan deze uitvoering - en die van Elgars Serenade en Barbers Adagio, eveneens stukken van relatief recente datum - is eenvoudig te beantwoorden: darmsnaren. Daar is iets voor te zeggen. Vooral in de zachte, lage passages is het verschil met de tegenwoordig gebruikte staal-en-plastic bedrading goed hoorbaar: de klank is daar weker en weldadiger. Het zou helpen als dit ook een heel interessante uitvoering was. Helaas is dat niet het geval. Slowik en zijn Smithsonians doen zich kennen als degelijke en bij vlagen bevlogen musici, en daar blijft het bij.

Janssen, Jeths en Hamburg, door Nieuw Sinfonietta Amsterdam o.l.v. Lev Markiz. NM Classics 92041.

Voor echt bevlogen spel kunnen we terecht bij de strijkers van Nieuw Sinfonietta Amsterdam en hun dirigent Lev Markiz. Het toeval wil dat Sinfonietta ook met Metamorphosen in de weer is geweest, en deze titel zelfs tot motto van een serie programma's heeft verheven. Daarin gingen ook de drie nieuwe Nederlandse stukken die nu door NM Classics zijn bijeengebracht op één cd.

Eén van de drie werken, Zey... van Jeff Hamburg, werd gisteravond uitgevoerd door het Nieuw Amsterdams Kamerorkest als onderdeel van het 4 mei-herdenkingsconcert. Hamburg, in 1956 geboren in Amerika, maar al jarenlang in Nederland gevestigd, werpt hier, zoals in veel van zijn muziek, licht op zijn joodse roots. Ditmaal aan de hand van drie jiddische gedichten, die in kort bestek de laatste tien eeuwen van de geschiedenis van het joodse volk samenvatten. De muziek is deels gebaseerd op traditionele gezangen, maar krijgt door de gebruikte toonladders een oriëntaalse, zo men wil 'joodse' atmosfeer. De dooreenwemelende lijnen zijn virtuoos geschreven en de sopraanpartij, fraai gezongen door Judith Mok, is buitengewoon melodieus en oorstrelend.

Glenz, een werk voor viool-solo en strijkers van Willem Jeths, heeft een veel experimenteler karakter. Met een lengte van bijna een half uur is het beslist te lang, hoewel juist aan het eind een boeiende kaalslag optreedt, die sterk aan Sjostakowitsj doet denken. Peter Brunt is formidabel in de solopartij.

Het derde werk op deze wel erg heterogene verzameling is Zoek van Guus Janssen, waarin hij zelf de klavecimbel-solopartij vertolkt, met zijn eigen noten bestookt door piccolospeelster Eleonore Pameijer. De Sinfonietta-spelers leveren de schots-en-scheve ondergrond van akkoorden. Een feest, zoals vrijwel elk stuk van Janssens hand.

Werken van Joep Straesser, door het Gaudeamus Kwartet, Fusion Moderne, Basho Ensemble o.l.v. Jurrien Sligter, Radio Filharmonisch Orkest o.l.v. Edo de Waart e.a. Composers' Voice Highlights CV 44.

Ook de meest recente cd uit Donemus' Composers Voice-serie lijdt aan een zeer sterk uiteenlopend assortiment muziek. En toch zijn alle zeven stukken afkomstig van één componist. Joep Straesser, 61 nu, heeft in dertig jaar tijd een soort reuzenzwaai gemaakt, van atonale, moza&eiml;ek-achtige stukken, al dan niet met vrije worpen voor de musici, naar een muziek die meer aanspraak kan maken op de benaming 'neo-klassiek' dan de duizenden - in feite neo-barokke - stukken die onder die term gerangschikt plegen te worden.

Zijn oudere werk, hier gepresenteerd in nostalgisch ruisende radio-opnamen uit de jaren zeventig en tachtig, is kundig gecomponeerd, maar erg geserreerd en neigt daardoor dikwijls tot een zekere monotonie of kortademigheid. In de twee meest recente werken lijkt Straesser zijn ware zelf gevonden te hebben - alsof dat moderne gedoe niet echt van harte ging. De vijfdelige liederencyclus Gedanken der Nacht voor sopraan, drie klarinetten en slagwerk is een juweel van expressiviteit en kleur, terwijl de Derde Symfonie door zijn constructieve avonturen met een minimum aan motieven een Beethoveniaanse allure heeft, maar tegelijkertijd voortdurend de harmonische grond onder je voeten vandaan lijkt te trekken. Straesser gebruikt oud gereedschap - dat doen er wel meer -, maar maakt er nieuwe muziek mee. En dat lukt maar weinigen.


© Frits van der Waa 2006