Let op: de website is verhuisd naar fritsvanderwaa.nl

de Volkskrant van 27-11-1995, Pagina 9, Kunst, recensie

'Du cristal' van Kaija Saariaho klinkt naar andere muziek

Sibelius, Prokofjev en Saariaho, door het Radio Filharmonisch Orkest o.l.v. Tuomas Ollila m.m.v. Isabelle van Keulen. Radio 4: 1 december, 20.02 uur. Nederland 3: 3 december, 13.00 uur.

Tuomas Ollila verving Sakari Oramo, Prokofjev verving Dutilleux, Sibelius verving Sibelius, en zo bleef er van het oorspronkelijke Matinee-programma in het Concertgebouw weinig meer overeind dan de première van Kaija Saariaho's orkestwerk Du cristal. De niet zeer betekenisvolle combinatie van twee Finse componisten en een Finse dirigent daargelaten.

Vooral het vervallen van Dutilleux' L'arbre des songes was een teleurstelling. Het werk van Dutilleux is een rood draadje in het Matinee-seizoensprogramma en de uitvoering van zijn Tweede Symfonie smaakte naar meer. Prokofjevs Eerste vioolconcert was een schrale troost, ondanks het illustere spel van Isabelle van Keulen.

Dirigent Tuomas Ollila, op het nippertje ingesprongen voor zijn zieke collega, had aanvankelijk wat moeite het Radio Filharmonisch Orkest in het spoor van de soliste te houden, maar in het enerverende Scherzo viel alles op zijn plaats.

De dertigjarige Ollila heeft in Scandinavië al een mooie staat van dienst opgebouwd. Zijn behandeling van articulatie en ritmische aspecten is niet altijd even fijnzinnig, maar hij heeft wel veel gevoel voor de grote lijn en voor de orkestklank. Wat dat betreft kon hij goed uit de voeten met Sibelius' Derde Symfonie, die in de plaats kwam van diens Lemminkainen. Vooral het grillige derde deel, met zijn als ijsschotsen over elkaar schuivende ritmische patronen, hield hij knap bij elkaar.

In het werk van de 43-jarige Kaija Saariaho speelt klankkleur een hoofdrol. Saariaho heeft zich diepgaand bezig gehouden met elektronische en computer-muziek. Uit haar in 1990 voltooide orkestwerk Du cristal, dat in dit concert zijn Nederlandse première beleefde, spreekt duidelijk de esthetiek van de elektronische studio.

Dat er een synthesizer meespeelt, is in dit verband van ondergeschikt belang. Het ligt eerder aan de verglijdende klankvelden, waarin het onderscheid tussen tonen, ruisklanken, timbres en akkoorden ondergeschikt gemaakt is aan een bijna visuele benadering van het verschijnsel klank. Saariaho weeft en schildert met het geluid, waarbij ze het gevaar van eenvormigheid op afstand weet te houden door hier en daar pulserende percussieklanken op te laten rijzen, als golfbrekers in de horizontale stroom.

Du cristal is een redelijk boeiend, maar verre van verrassend stuk. Het bezwaar dat het vooral naar orkest klinkt mag kinderachtig klinken, toch snijdt het wel hout als je ander werk van Saariaho er naast legt. Maar het klinkt vooral onmiskenbaar naar andere muziek; om man en paard te noemen: naar Atmosphères van György Ligeti, en daarmee naar de vele composities die er in navolging van dat meesterwerk uit 1961 zijn geschreven. Je zou toch verwachten dat een zo begaafd componiste als Saariaho er wel voor zou uitkijken om niet opnieuw het wiel uit te vinden.


© Frits van der Waa 2006