de Volkskrant van 28-04-1997, Pagina 9, Kunst, recensie
Zwart-wit en toch kleurrijk concert door Het Pianoduo
Stravinsky en ander werk door Het Pianoduo. Gehoord in Concertgebouw
Amsterdam, 26 april. Uitzending op Radio 4: 29 april, 20.00 uur.
En blanc et noir heette het stuk van Debussy waarmee Het Pianoduo zaterdag
zijn Matineeconcert opende. Het had het motto van het hele programma kunnen
zijn, of zelfs een goed alternatief voor de ondubbelzinnige, maar
fantasieloze naam Het Pianoduo. Want het zwart-wit van de pianotoetsen is een
machtig medium.
Dat wist niet alleen Debussy, maar ook Rob Zuidam van wie een nieuw werk, For
Two Piano's, werd uitgevoerd. Dat wist Igor Stravinsky, die van zijn
balletcompositie Agon zowel een versie voor orkest als een voor twee piano's
maakte. Dat wist Dmitri Sjostakovitsj, die in de jaren dertig Stravinsky's
Psalmensymfonie voor twee piano's bewerkte. En als Frank Zappa nog geleefd
had had hij ongetwijfeld zijn goedkeuring gehecht aan de twee-piano-versie
die Arthur Jarvinen van zijn orkeststuk Sad Jane heeft gemaakt.
Immers, zoals een zwart-wit-foto dikwijls pregnanter is dan een in kleur, zo
is het klankbeeld van twee vleugels vaak onthullender dan dat van een orkest,
met zijn vele verschillende timbres. Ontdaan van al die kleuren geeft de
partituur als het ware haar kern prijs. En het paradoxale is dat er uit die
simpele zwart-witte toetsen nog tal van fascinerende kleuren te halen zijn.
Hoewel Gerard Bouwhuis en Cees van Zeeland zich eerder concentreerden op de
noten dan op het coloriet had hun lezing van Debussy een klaarheid die niet
alleen getuigde van analytische diepgang maar ook een orkestrale pracht
suggereerde. Ook het nieuwe werk van Rob Zuidam, een tien minuten durend
voorschot op een veel omvangrijker stuk met een sopraanpartij, kreeg een
rijkgeschakeerde uitvoering.
For Two Pianos opent met een theatrale confrontatie van een bijtend motief en
een ijle serie akkoordflarden, die geleidelijk versmelten tot een gelaagde
harmonische ontwikkeling. In klank doet deze muziek enigszins denken aan die
van Olivier Messiaen, maar ze is veel beweeglijker: Zuidam houdt van
climaxwerkingen. Ook in de tweede helft van het stuk, waarin een aanketening
van melodische slierten zich verdicht tot een pulserend weefwerk is
voortdurend sprake van geleidelijke groei en abrupte terugval. Volgens goed
gebruik keert het werk ten slotte terug naar zijn uitgangspunt. Opvallend is
dat Zuidam, ondanks de grote hoeveelheid noten die hij opstapelt, het werk
een duidelijke harmonische kleur heeft weten te geven.
Zuidam is een bewonderaar van Zappa, Zappa heeft veel te danken aan
Stravinsky en Stravinsky weer aan Debussy, dus wat dat betreft sloot het
programma als een bus. Zappa's Sad Jane valt eveneens uiteen in twee secties:
een gedragen processie en een puntiger, snel gedeelte met repeterende
akkoorden. Het stuk kreeg onder handen van Bouwhuis en Van Zeeland een
verfrissende schoonmaakbeurt, waarin de samenhang van de grillige melodische
lijnen die de kern van Zappa's betoog uitmaken veel duidelijker naar voren
komt dan in de nogal opzichtig geïnstrumenteerde orkestversie.
Sjostakovitsj' pianoversie van Stravinsky's Psalmensymfonie is pas na de dood
van de bewerker in de openbaarheid gekomen. Het werk is nog nooit buiten
Rusland gespeeld, behoudens een uitvoering door Het Pianoduo, eerder dit jaar
in België. Ook hier is de zwart-wit-benadering uitgesproken heilzaam.
Weliswaar gaat de contrastwerking tussen koor- en orkestpartijen vrijwel
geheel verloren, maar tegelijkertijd wordt ook de logheid van de grote
bezetting uitgebannen. Vooral het middendeel, een sterk op Bach
geöriënteerde fuga, won hierdoor enorm aan transparantie.
Agon neemt niet alleen in Stravinsky's oeuvre, maar zelfs in de muziek van de
twintigste eeuw de plaats van een sleutelcompositie in. Vanuit een
neoklassicistische thuishaven dringt de componist allengs dieper door in het
zwaartekrachtloze vaarwater van de twaalftoonsmuziek. Het is een
ontdekkingsreis die altijd even meeslepend is en dan ook het hoogtepunt van
het concert vormde.
Link: Alle stukken over FZ op deze site op 1 webpagina
© Frits van der Waa 2006
