Let op: de website is verhuisd naar fritsvanderwaa.nl

de Volkskrant van 27-06-1998, Pagina 11, KUNST, recensie

Ook in kokend water zit bij Goebbels muziek

Schwarz auf Weiss, van Heiner Goebbels, door het Ensemble Modern. Westergasfabriek, Amsterdam, 25 juni.

In een hoekje van de Volkskrant staat iedere week 'de mooiste foto van de wereld', ingezonden door een lezer. Het is een fascinerende rubriek, omdat ze een licht werpt op het verschijnsel 'ontroering': veel van deze de foto's ontlenen hun schoonheid niet zozeer aan wat er op te zien is, als wel aan het verhaal wat er achter zit - de liefde voor een dierbare overledene bijvoorbeeld.

Met de muziektheatervoorstelling Schwarz auf Weiss van de Duitse componist Heiner Goebbels is iets dergelijks aan de hand. Het stuk is een in memoriam voor Heiner Müller, de twee jaar geleden gestorven theaterregisseur met wie Goebbels goed bevriend was. De rode draad in de voorstelling is een bandopname waarop Müller een tekst van Edgar Allen Poe voorleest. Voor wie Müller heeft gekend is het ongetwijfeld een ontroerende ervaring zijn stem te horen. Anderen zullen deze gesproken woorden eerder ervaren als dode plekken in een voor het overige verfrissende mengeling van muzikale en theatrale ingrediënten.

Schwarz auf Weiss is ontstaan in nauwe samenwerking met het Ensemble Modern en maakt zo intensief gebruik van de individuele kwaliteiten van de musici dat het werk vermoedelijk nooit door een andere groep uitgevoerd zal kunnen worden. Na tientallen uitvoeringen in het buitenland was het nu ook in Nederland te zien.

Aan alles is te horen dat de componist en de musici niet alleen zijn opgegroeid met klassieke muziek, maar ook met pop en jazz. Uitgecomponeerde noten worden afgewisseld met losse, ten dele geïmproviseerde passages.

Klankkleur is een essentieel bestanddeel van de muziek. Daarbij speelt de elektronica een grote rol, of het nu gaat om krakende synthesizers, pompende basgitaren of het spookachtige geluid van een elektrisch versterkt clavichord - een van Goebbels' vele schitterende vondsten.

Maar de eenvoudigste ideeën zijn het meest overrompelend. Zo brengt de piccolospeler op een Camping Gaz-stelletje een keteltje water aan de kook, waarmee hij vervolgens een betoverend duet speelt (het is dan ook een machtig mooie, drietonige fluitketel). En nog adembenemender is het automatisch bespelen van een koto, met behulp van een langzaam heen en weer getrokken gewichtje. De musici van het Ensemble Modern verbluffen door hun virtuositeit en het gemak waarmee ze van instrument wisselen. De ene keer vormen ze een front van blazers, dan weer een verspreid gezelschap van in flageoletten spelende violisten. Het toneelbeeld, gedomineerd door een grote toneellijst en in rotten opgestelde houten banken, blijkt diezelfde veelvormigheid in zich te bergen. De ruimte wordt tot in alle hoeken gebruikt en op allerlei manieren belicht.

Hoewel Goebbels uit vele vaatjes tapt die met geen mogelijkheid onder één noemer te brengen zijn draagt Schwarz auf Weiss toch een heel eigen signatuur. Het parcours mag kronkelig zijn, maar leidt toch duidelijk van een luidruchtige uitgelatenheid naar inkeer en verstilling. Daarbij zijn de noten nooit lukraak, zelfs in de meest vrije passages, en ook de puur visuele componenten, zoals het onverhoeds omvallen van de toneellijst, hebben in deze context tevens een muzikale logica. Slechts het gesproken woord detoneert.

Of Goebbels' werk nu werkelijk 'momenteel de sensatie op de internationale podia' is, zoals de programmafolder wil, is de vraag. Maar als voorbeeld van de nieuwe, avontuurlijker koers die het Holland Festival onder directeur Ivo van Hove is ingeslagen is deze voorstelling alleszins overtuigend.


© Frits van der Waa 2006