de Volkskrant van 25-10-2001, Pagina K24, Kunstkatern, Portret
Schijnbaar cerebraal
Het Schönberg Kwartet bestaat 25 jaar, althans in naam. Of zelfs dat niet? In een jubileumuitgave wordt het allemaal uit de doeken gedaan. Daarnaast ligt er nu de eerste worp van de complete strijkersmuziek van de Weense School.
Het Schönberg Kwartet is pas opgericht toen het allang bestond. Als er in 1989 geen onmin was gerezen tussen Reinbert de Leeuw, de leider van het Schönberg Ensemble, en altviolist Henk Guittart, was alles anders gelopen en had het kwartet al twee jaar geleden, samen met het Ensemble, zijn 25ste verjaardag gevierd. Die ruzie - waarvan de oorzaken ook in het jubileumboek niet worden opgehelderd - maakte dat Kwartet en Ensemble vanaf 1990 hun eigen weg gingen. Vanaf dat moment was er reden om het eigen verleden te herbezien, en bleek het Schönberg Kwartet geboren te zijn tijdens een Gronings optreden van het Ensemble, waar het Weberns Rondo uit 1905 en de Langsame Satz uit 1906 speelde. Dat was op 21 november 1976 - toevallig Schönbergs 25ste sterfjaar.
De naam 'Schönberg Kwartet' kwam pas jaren later, maar nog vóór het officiële debuut van het gezelschap in 1984. Overigens lieten de vier strijkers zich toen al enige tijd coachen door Eugene Lehner, de altist van het Kolisch Kwartet, dat indertijd intensief had samengewerkt met Schönberg. Van Lehner leerden ze dat het in die schijnbaar zo cerebrale twaalftoonsmuziek primair om de uitdrukkingskracht ging - een lesje dat getuige de Schönberg-registraties op de jubileum-cd rijkelijk vrucht heeft gedragen.
In dezelfde periode dat het schisma tussen De Leeuw en Guittart zijn beslag kreeg verliet de oorspronkelijke cellist Hans Woudenberg na een periode van ziekte het kwartet en werd vervangen door Viola de Hoog. In zijn huidige samenstelling en rechtsvorm bestaat het kwartet dus nog maar tien jaar, maar de enigen die er zo tegenaan keken waren de ambtenaren. Want als gevolg van de verzelfstandiging moest het kwartet opeens verschrikkelijk hard gaan knokken om subsidie - een strijd die tot vandaag voortduurt.
Deze en andere wapenfeiten zijn geboekstaafd in de jubileumuitgave Lucht van een andere planeet. De titel van het boek is ontleend aan Entrückung, het gedicht van Stefan George dat Schönberg in 1908 de weg wees naar de 'atonale' muziek, tijdens het componeren van zijn Tweede Strijkkwartet. Het boek is informatief maar niet compleet. Zo verschaffen de repertoirelijsten wel een leuk doorkijkje in de allesbehalve eenzijdige activiteiten van het gezelschap (naast ijzeren repertoire ook www.brandhout.nl van Willem Breuker en De eenzame vampier van griezelschrijver Paul van Loon), maar daarbij is geen datering gegeven, zodat niet te zien is of het kwartet in de loop der jaren de artistieke bakens verzet heeft.
Ook op andere wijze wordt het zilveren jubileum uitvoerig gevierd. Komend seizoen trek het viertal het land door met een serie van vijf jubileumprogramma's. En de complete strijkersmuziek van de Tweede Weense School wordt op cd uitgebracht. De eerste aflevering, een vijfdelige box met werk van Schönberg - of Schoenberg, zoals het terwille van de Angelsaksische markt op het doosje staat - is al verschenen.
Het is een prachtig monument met helaas één ontsierende klodder vogelpoep, het Concert voor strijkkwartet en orkest, een monsterlijk stuk dat ook nog eens onverdraaglijk veel vals gespeelde noten bevat. Maar op de kwaliteit van de overige registraties valt niets af te dingen. Het Schönberg Kwartet doet zijn naamgever alle eer aan en paart gepassioneerd spel aan analytisch vermogen, of het nu gaat om het Brahmsiaanse 'Nulde' strijkkwartet uit 1897 of om het ijzingwekkende kale Trio uit 1946. Eminente musici als pianist Sepp Grotenhuis en sopraan Susan Narucki reiken de helpende hand in werk met afwijkende bezetting.
Vermeldenswaard zijn ook twee plaatprimeurs, door Guittart vervaardigde bewerkingen van het Blaaskwintet en de Sechs kleine Klavierstücke. Deze eerste uitgave geeft alle reden gespannen uit te zien naar de resterende vier cd's met werk van Berg, Webern en Zemlinsky, die in de loop van het komende jaar zullen verschijnen.
Lucht van een andere planeet: 25 jaar Schönberg Kwartet. Uniepers, fl 25,-
Werken van Arnold Schoenberg - 25th Anniversary Edition. Chandos. Jubileumprogramma 1/11 (met werk van Van Vlijmen, Silvestrov en Schulhoff): Den Bosch (4), Utrecht (5), Apeldoorn (6), Amsterdam (8), Den Haag (10/11).
© Frits van der Waa 2006
