de Volkskrant van 28 november 2002, Kunst, recensie
Wisselvallig pianiste
Het leven van Henriëtte Bosmans, de bekendste Nederlandse pianiste en componiste van voor de Tweede Wereldoorlog, stond geheel in het teken van de muziek. Tegelijkertijd werd het getekend door de voortijdige dood. Toen ze acht maanden oud was, overleed haar vader, de cellist Henri Bosmans, aan tbc. Acht maanden na hun verloving stierf haar aanstaande, de violist Francis Koene, op zijn 35ste aan een hersentumor. En toen ze in 1952 zelf bezweek aan maagkanker, was ze nog maar 56 jaar oud.
In Zonder muziek is het leven onnodig beschrijft musicologe Helen Metzelaar aan de hand van vele citaten uit brieven, kritieken en andere documenten de levensloop van deze musicienne, die getuige de opgenomen foto's een markante verschijning moet zijn geweest.
Bosmans verwierf haar plaats in het Nederlandse muziekleven in de jaren twintig. Haar composities trokken al vroeg de aandacht, maar aangezien daar toen vrijwel niets mee te verdienen viel, was ze voor haar broodwinning aangewezen op haar pianospel. Ze moet een bevlogen, maar wisselvallig pianiste zijn geweest. Critici stoorden zich - speciaal in later jaren - aan de slordigheden in haar spel.
Dat ze intussen als componist haar mannetje stond, leed geen twijfel. Haar aanvankelijk Duits en Scandinavisch georiënteerde stijl onderging een beslissende wending toen ze in 1927 in de leer ging bij de één jaar oudere Willem Pijper. Ze boekte succes met concertante werken als Poème voor cello en orkest, en vooral met het Concertino uit 1927 dat ze zelfmenigmaal vertolkte.
Vanaf 1942 mocht ze als half-joodse niet meer optreden, en was ze in de komende jaren aangewezen op 'zwarte' huisconcerten. In 1944 wist ze haar 83-jarige moeder, die bij een razzia was opgepakt, uit Westerbork te krijgen - dankzij de bemiddeling van de later zwaar gelaakte dirigent Willem Mengelberg.
Na de oorlog bracht haar ontmoeting met zangeres Noëmie Perugia een nieuwe creatieve impuls teweeg, die resulteerde in een kleine dertig opmerkelijke liedcomposities, maar stokte toen haar ziekte zich openbaarde.
Hoewel Metzelaar grondig te werk is gegaan, vertoont het boek toch een paar onnodige lacunes. De achtergrondinformatie over Noëmie Perugia schiet tekort (zelfs een geboortejaar ontbreekt), en een bescheiden hoofdstuk over de Bosmans-receptie in de halve eeuw na haar dood had het relaas meer perspectief gegeven. Want, met respect voor het geschreven monument dat Metzelaar hiermee heeft opgericht, een componist leeft allereerst voort in zijn of haar muziek. En dat doet Bosmans wel degelijk.
Helen Metzelaar - Zonder muziek is het leven onnodig; Henriëtte Bosmans (1895-1952); een biografie. De Walburg Pers ISBN 90 5730 221 7. € 22,50.
© Frits van der Waa 2006
