Verschenen in de Groene Amsterdammer van 29 februari 1984
Waar zouden ze die violisten
toch verstopt hebben?
Bij een film hoort muziek; dat spreekt voor bijna iedereen vanzelf. Zo vanzelf, dat niemand zich bij
het zien van een ontluikende filmromance meer afvraagt achter welk bosje die aanzwellende violisten nu
toch zouden zitten. Of hoe ze die pauken toch immer meeslepen in dat aanstormende leger.
Muziek is een niet meer weg te denken bestanddeel van het film-vokabulaire geworden, en er zo mee
versmolten dat we vaak niet eens meer beseffen dat zij er is. We horen wel muziek, maar luisteren er
niet naar. En vaak is dat ook de bedoeling.
Toch is het merkwaardig dat filmkijkers – en vooral kritici – zelden aandacht besteden aan
de muziek, terwijl ze toch een scherp oog (en oor) hebben voor kameravoering, montage, en
synchronisatie. Even eigenaardig is dat het kennelijk een lukratieve zaak is om film-soundtracks op LP
uit te brengen. Als die muziek min of meer op zichzelf staat, zoals bij musicals, is dat verklaarbaar;
maar bij de meeste films funktioneert de muziek vooral – en soms zelfs uitsluitend – in
samenhang met het beeld. En dan doet het isoleren van dat éne element de muziek geen recht.
Zo had ik de muziek van Once upon a time in the west al talloze malen gehoord
vóór ik de film zag, en me altijd verbaasd dat western-muziek zo romantisch, weeïg
bijna kon zijn. Maar in kombinatie met de beelden werd die zoetigheid tot drama. Die muziek is niet
los te denken van de film. Al is dat geen reden om er – achteraf – niet nog eens goed naar te
luisteren.
Goede films en goede muziek vullen elkaar aan. Muziek kan beelden versterken, subtiel
bekommentariëren, of zelfs vervreemding teweegbrengen. Of het nu gaat om een wals van Strauss of
speciaal voor de film geschreven elektronische avant-garde-muziek: de kombinatie beeld-geluid doet het
hem. Omdat die wisselwerking zo veronachtzaamd wordt heeft het Amsterdams Filmhuis, in samenwerking met
Filmhuis Uilenstede en de IJsbreker, een drie weken durendprojekt Film en Muziek georganiseerd.
Films vormen uiteraard de hoofdmoot van het programma: een dwarsdoorsnede van 50 jaar filmmuziek.
Typische muziekfilms (musicals, tekenfilms) zijn daarbij buiten beschouwing gelaten. Volledigheid is
niet nagestreefd: het gaat er meer om te laten zien èn horen hoe muziek in films kan
funktioneren.
Dat gebeurt aan de hand van klassiekers als Citizen Kane van Orson Welles en Alexander
Newsky van Eisenstein, maar ook met behulp van recente films, zoals The draughtman's contract
van Peter Greenaway en De Tijd, de nieuwste film van Johan van der Keuken op muziek van Louis
Andriessen, die in dit festival, op 15 maart, in première zal gaan.
Bij 'De Tijd' is de muziek uitgangspunt geweest voor de film: ongewoon maar niet uitzonderlijk. Zo
is ook Casta Diva van Eric de Kuyper opgebouwd vanuit muziek, in dit geval van een hele schare
komponisten uit heden en verleden. Soms werken een filmmaker en een komponist jarenlang samen. Twee van
zulke koppels krijgen speciale aandacht: op 10 maart is er een Fellini/Rota-nacht, en op 17 maart
speelt het Willem Breuker Kollektief live bij fragmenten uit films van Johan van der Keuken.
Het Amsterdams Filmhuis heeft voor dit projekt doelbewust samengewerkt met De IJsbreker, Amsterdams
podium voor eigentijdse muziek. Want filmmuziek is vaak eigentijds en avantgardistisch, al heeft men
dat niet altijd in de gaten. En dat er achter filmmuziek komponisten en musici zitten wordt ook vaak
vergeten. De naam van Morricone is wel bekend, maar wie weet dat hij ook niet voor films bestemde
muziek heeft geschreven? En wie realiseert zich wat de speciale problemen van de filmmuziekkomponist
zijn, meestal gedwongen in het keurslijf van een al vaststaande montage, tijdsdruk en een beperkt
budget? Al deze en andere aspekten worden van 3 tot en met 11 maart naar voren gehaald in de IJsbreker.
Films, video, lezingen, en vooral veel muziek, van onder andere Mauricio Kagel, Hans Keiler, het Delta
Ensemble en het Loek Dikker Oktet.
Uitvoerige informatie bij het projekt is te vinden in een brochure, die voor f 3,- te koop is bij
de organiserende instellingen: Amsterdams Filmhuis, Ceintuurbaan 338 Amsterdam, 020-72.34.88, Filmhuis
Uilenstede, Uilenstede 108, Amstelveen 020-5.48.45.33, De IJsbreker, Weesperzijde 23, Amsterdam, 020-68.18.05, muzieklijn: 020-93.90.93.
© Frits van der Waa 2007
