Verschenen in OORsprong, jg. 4, nr. 3, juni 2003
Van Zutphen naar Salzburg en vice versa
Voor een Nederlandse componist heeft Jan Brandts Buys het een heel eind geschopt. Veel van zijn werk werd
gepubliceerd door vooraanstaande uitgevers in Oostenrijk en Duitsland, en zijn komische opera Die
Schneider von Schönau hield na de première van 1917 geruime tijd repertoire. In zijn eigen
land bleef Brandts Buys, die in 1892 op 23-jarige leeftijd naar Wenen vertrok, naar verhouding onbekend.
Tegenwoordig ligt dat anders: Brandts Buys' roem, die tijdens zijn leven al begon te tanen, wordt nu vrijwel
uitsluitend – en dat ook maar mondjesmaat – door Nederlandse musici hooggehouden.
Nu is er dan, zeventig jaar na zijn dood, een boek over hem verschenen. Musicoloog Jan ten Bokum heeft
zich uitvoerig verdiept in zijn leven en werk. Het resultaat daarvan, een kloeke biografie, is onlangs
uitgebracht door de Walburg Pers, die – misschien is dat geen toeval – gevestigd is in Zutphen,
waar Brandts Buys in 1868 werd geboren.
Jan, zoals de auteur hem dikwijls ietwat gemeenzaam aanduidt, was een telg van een bekend
muzikantengeslacht. Hij begon al vroeg te componeren, nog voor zijn tiende, en werd op 15-jarige leeftijd
benoemd tot organist van de Broederenkerk in zijn geboorteplaats. Hoewel hij nadien menigmaal als pianist
optrad, was hij geen virtuoos, en hij wijdde zich eenmaal buitenslands in toenemende mate aan het
componeren. Dankzij het succes van zijn muziek en zijn huwelijk met een welgestelde, veel jongere vrouw kon
hij het leven leiden van een grand seigneur. Hij stierf in 1933 in Salzburg.
Brandts Buys' oeuvre is tamelijk omvangrijk, en – naar het oordeel van de andere Jan – ook
tamelijk ongelijk van kwaliteit. Het omvat orkestwerken, kamermuziek, flink wat liederen en andere vocale
muziek, en maar liefst negen opera's. Een modern componist was hij niet. Zijn doel was allereerst het publiek
te behagen. Niettemin bevatten enkele van zijn werken stoutmoedige harmonieën. Van Bokum prijst vooral
zijn beide strijkkwartetten, de Romantische en de Sizilianische Serenade uit respectievelijk
1908 en 1911-12.
Het biografische gedeelte van het boek is bondig en betrekkelijk afstandelijk van toon. Veel meer plaats
ruimt Ten Bokum in voor de bespreking van Brandts Buys' composities, die ruimhartig zijn voorzien van
muziekvoorbeelden. Een overbodige luxe is dat niet, want registraties van Brandts Buys' werk zijn met een
kaarslichtje te zoeken.
Het heeft zelfs iets van droogzwemmen, een boek over een componist wiens muziek dusdanig in vergetelheid
geraakt is. Tegelijkertijd is het een genuanceerd pleidooi voor 's mans werk, en als dat er toe leidt dat
althans een paar stukken weer vaker gespeeld gaan worden, is dat mooi meegenomen.
Jan ten Bokum: Jan Brandts Buys, componist (1868-1933); een Nederlander in Oostenrijk. Walburg Pers,
Zutphen. 304 pagina's. € 29,95.
© Frits van der Waa 2008
