Let op: de website is verhuisd naar fritsvanderwaa.nl

Verschenen in VandenEnde Foundation halfjaarbericht, juli 2004

Les Indes Galantes leert scholieren over het ontstaansproces en diversiteit van muziektheater


Aandachtsgebied: Muziek/Theater
Thema: Cultuureducatie
Bijdrage: € 50.000
Ten behoeve van: Educatief project

Voor dirigent Frans Brüggen was het de vervulling van een droomwens: het produceren van een eigen operavoorstelling. Het werd Les Indes Galantes van Jean-Philippe Rameau, een internationale coproductie waarin dans, muziek en vormgeving een betoverende combinatie aangingen.

Frans Brüggen en zijn Orkest van de Achttiende Eeuw vieren al drieëntwintig jaar triomfen met hun stijlzuivere uitvoeringen van muziek uit het barok- en het klassieke tijdperk. Maar pas dit jaar ging een oude wens van Brüggen in vervulling: na vijf jaar voorbereiding bracht het orkest dit voorjaar Les Indes Galantes van Jean-Philippe Rameau op de planken, een achttiende-eeuws opéra-ballet. De combinatie van gloedvol uitgevoerde barokmuziek met eigentijdse dans, kostuums en decors bezorgde theaterbezoekers in Polen, Italië en Nederland een overrompelende ervaring.

'We wilden dat al jaren,' zegt Brüggen. 'We zijn toen uiteindelijk uitgekomen bij Rameau. Het moest natuurlijk een opera zijn waarvan het duidelijk is dat wij het beter kunnen doen dan een gewoon orkest.'

Les Indes Galantes werd in 1735 voor het eerst opgevoerd in Parijs. Het was een door het hof bekostigde, voor publiek vrij toegankelijke voorstelling, opgetuigd met de toen gangbare toneelmachinerieën. 'We weten vrij goed hoe het er uitgezien heeft,' zegt Brüggen. 'En we weten zelfs hoeveel het destijds ongeveer gekost heeft: dat komt in de buurt van een miljard. Alle kostuums waren van brokaat, versierd met echt goud en zilver, en de hoeveelheid personeel liep in de honderdtallen. Rondom het publiek stonden mannen met kaarsen die gedeeltelijk konden worden afgeschermd, louter voor het effect.'

Toch moet de bekoring die van deze nieuwe enscenering uitging zich kunnen meten met die van de oorspronkelijke opvoering, dankzij de fantasierijke kostuums van ontwerper Aziz, de subtiele choreografie van Andrea Leine en Harijono Roebana, en de verrassende vondsten van decorontwerper Melle Hammer.

'Rameau heeft twee soorten opera's geschreven,' vertelt Sieuwert Verster, directeur van het orkest. 'Ernstige, over mythologische figuren, en de wat lichtere vorm van het opéra-ballet waarin het gaat over mensen van vlees en bloed. Het was ons, en ook regisseur Jeroen Lopes Cardozo, meteen duidelijk dat we voor die laatste categorie moesten kiezen.'

Curieus aan het genre opéra-ballet is dat het telkens gaat om de combinatie van een aantal mini-operaatjes, die door een thema zijn verbonden. In Les Indes Galantes is dat de onbedorven liefde die nog zou bestaan in exotische landen als Peru, Turkije, Perzië en Noord-Amerika, de 'Indes' uit de titel, die in de achttiende eeuw nog zowel in oost als west lagen. Er is tragiek, drama, komedie – en elk verhaal loopt gelukkig goed af.

Behalve in Nederland was Les Indes Galantes ook te zien in Poznán en Ferrara. Die internationale samenwerking was essentieel voor het verkrijgen van subsidie, aldus Verster. 'Alle kostuums en decors zijn in Polen gemaakt. Daar zaten in februari zo'n tweehonderd oude vrouwtjes achter Singermachines.'

Met zijn vele facetten leent deze opera zich bij uitstek om een aantrekkelijk educatief project voor de jeugd te realiseren. Het Orkest heeft daar de laatste jaren veel ervaring mee opgedaan. In nauwe samenwerking met de Stadsschouwburg Utrecht werd een educatief plan geschreven en lesmateriaal ontwikkeld. Tijdens de voorbereidingen en repetities in Nederland en Polen werd een korte documentaire gemaakt ter ondersteuning van de educatieve lessen. Vervolgens gaven de leden van de productie zelf – dirigent, directeur, regisseur, ontwerpers, choreografen, orkestleden, zangers en dansers – in de dagen voorafgaande aan de concerten educatieve lessen op de scholen in de diverse steden. Tijdens de lessen werd het genre opera, en in het bijzonder Les Inders Galantes in al zijn facetten behandeld. Bovendien werden de leerlingen uitgenodigd in het theater van hun stad om zowel de laatste voorbereidende repetities alsook de opvoering bij te wonen.

'Met dit project wilden we vooral laten zien dat muziektheater de combinatie is van een aantal disciplines,' zegt Verster. 'Dat is speciaal in deze voorstelling het geval: alles is op elkaar afgestemd. Jeroen Lopes Cardozo is een regisseur van het democratische type. Na afloop kwamen we steeds bij elkaar om over de vorderingen te spreken. Tot na de première in Poznán is er nog aan verbeterd en veranderd – zelfs op suggesties vanuit het orkest. Het is echt een voorbeeld van samenwerking.'


© Frits van der Waa 2008