Verschenen in Vrije Geluiden no.13, 5 augustus 2000
Omroep geconserveerd
Fabeltjeskrant, Farce Majeure, Floris, Pipo de Clown. In het Omroepmuseum
te Hilversum kunnen herinneringen worden opgehaald aan televisie van weleer. Maar het staat ook vol
wonderlijke apparaten uit de begintijd van de omroep.
Niet ver van station Hilversum Sportpark, half verscholen achter de lommerrijke voortuintjes van de
rijtjeshuizen aan de Oude Amersfoortseweg, staan twee monsterlijk lelijke gebouwen. In het ene, een
plomp donkerrood blok, is de afdeling Kunst, Media en Technologie van de Hogeschool voor de Kunsten
Utrecht gehuisvest. Het andere, een kolos met horizontale blauwe en gele strepen, herbergt het
Omroepmuseum.
Musea gaan bijna altijd over vroeger, maar dat in dit kille gebouw het verleden zo tastbaar op
je af komt is iets wat je niet verwacht. Voor iedere Nederlander van boven de twintig valt hier een
eindeloze sentimental journey te maken aan de hand van tientallen half of bijna vergeten
vaderlandse televisiefragmenten: Fabeltjeskrant, Farce Majeure, Floris, maar
ook krakersrellen, de autoloze zondag of het eerste (verbazend kuise) bloot op de buis. De in aanleg
rechthoekige ruimte is listig omgebouwd tot een labyrint waarin je lang kunt ronddolen. De bezoeker
kan zelf experimenteren met de autocue (het apparaat waarmee televisieprentatoren al
tekstlezend in de camera kijken), een blikje werpen in een heuse reportagewagen, of rondwandelen in
het decor van Zeg 'ns Aaa. En daar, in een vitrine, hangt zowaar het pak van Pipo de Clown,
broederlijk zij aan zij met het uniform van zuster Clivia.
Maar ook in een grijzer verleden is er veel te ontdekken. Wie wist bijvoorbeeld dat je twee
radio's nodig had om de eerste stereo-uitzendingen te kunnen beluisteren? Fraai is ook een
nagebouwde winkel uit de jaren dertig, Radiohandel Cabout, waar naast een authentieke kolenkachel
en een originele bestelfiets ook een bonte hoeveelheid radiotoestellen, buizen en zekeringen
uitgestald staat. Want de geschiedenis van de omroep is er natuurlijk ook een van apparaten.
Het verhaal gaat in het Omroepmuseum nog beduidend verder terug, helemaal naar het jaar 1877. In
de eerste vitrine van de fonografische collectie prijkt niet alleen een replica van Edisons eerste
fonograaf, maar zelfs een kopie van zijn allereerste gekrabbelde werktekening. De hier verzamelde
hoeveelheid opname- en weergeefapparaten loopt in de honderden. Het hele verhaal is te volgen: van
Edisons cilinders via de platte grammofoonplaat, die tachtig jaar in zwang bleef, tot de komst van
de cd. Van de onhandige draadrecorder via de tape-recorder naar de in meer dan één
opzicht ondermaatse, want als dicteermachine bedoelde cassetterecorder. Een geestig relict is een
bovenmaatse Sony-cassette die een betere geluidskwaliteit leverde, maar commercieel geen succes
werd.
Maar er zijn veel meer curiositeiten: picture discs uit de jaren twintig, honderden
doosjes met naalden, het hondje Nipper van His Masters' Voice; en onafzienbaar veel fonografen
– van speelgoedmachientjes en opvouwbare exemplaren tot complete meubelstukken met politoer en
houtsnijwerk, al dan niet voorzien van zwengel en schalbeker. Er hangt zelfs een 'Stroh-viool', een
knotsgek apparaat zonder klankkast maar mét richttoeter, dat in de vroeger tijden gebruikt
werd omdat de toenmalige opnamehoorns het gewone vioolgeluid zo slecht oppikten.
Ook is er een luisterbalie, waar de bezoeker kan luisteren naar de stemmen van klassieke
coryfeeën als Caruso, Sjaljapin, Adelina Patti, maar ook van Louis Davids en Koos Speenhoff.
Het is een vreemde gedachte dat dankzij de cd de imperfectie van de oude opnames nu perfect wordt
weergegeven. Maar nog prikkelender is het besef dat wat Edison in 1877 uitvond in feite een
tijdmachine is. En hoewel je er alleen maar mee naar het verleden kunt reizen zijn de mogelijkheden
verder nagenoeg onbegrensd. Het hele Omroepmuseum is er het zichtbare bewijs van.
Het Omroepmuseum, Oude Amersfoortseweg 121-131, 1212 AA Hilversum, tel. 035 6885858. Geopend: di-vr 10-17 uur, za-zo 12-17 uur.
© Frits van der Waa 2007
