Verschenen in Vrije Geluiden no.14, 19 augustus 2000
Muziek tussen de regels door
Bernard Mac Laverty: Grace Notes. Vintage ISBN 0 09 977801 7. Paperback, 277 pp. Prijs f 29,90
Boeken ontlenen hun spanning aan dat wat de schrijver voor de lezer verzwijgt. In veel gevallen is
dat doodgewoon de afloop van het verhaal. Maar bij een detective bijvoorbeeld gaat het om het
ontrafelen van een intrige. En voor een psychologische roman geldt iets vergelijkbaars: de
schrijver mag niet meteen alles verklappen.
De Ierse auteur Bernard Mac Laverty is een meester in deze kunst van het verzwijgen. Dat de
jonge componiste Catherine McKenna, de hoofdpersoon van zijn derde roman, Grace Notes, niet
lekker in haar vel zit is vanaf de eerste bladzijde duidelijk, maar tegen de tijd dat de lezer weet
waar hem de schoen nou werkelijk wringt heeft hij het boek bijna uit. Zo vertelt Catherine, op weg
naar Noord-Ierland, aan een controlerende douanebeambte dat de reden van haar bezoek een begrafenis
is, maar de schrijver weet de onthulling wie er nu eigenlijk gestorven is nog acht pagina's uit te
stellen.
In zekere zin is het een trucje, maar Mac Laverty hanteert het met groot raffinement. Het is
toch vanzelfsprekend dat een dochter die vijf jaar geen contact meer met haar ouders heeft gehad
niet zomaar al haar zorgen op tafel legt? En zeker niet wanneer die ouders streng katholiek zijn,
met alle vooroordelen vandien.
Hoewel er een onbestemde schaduw over Catherines bestaan hangt is Grace Notes een
optimistisch boek. Mac Laverty heeft oog voor de poëzie van het alledaagse, en kent de staat
van genade die een kunstenaar kan ervaren aan den lijve. Hij heeft het zich niet makkelijk gemaakt,
want de muziek, die een belangrijke rol in het verhaal speelt is een heel ander medium dan het
gesproken woord, en ook de 'vrouwelijke optiek' moet een geduchte opgave geweest zijn. Met name de
beschrijving van een bevalling getuigt (ik spreek uiteraard als buitenstaander) van een enorm
inlevingsvermogen. Het is niet verbazend dat het boek in 1997 op de shortlist voor de Booker
Prize belandde.
Verschillende thema's vlechten zich dooreen: de conflicten in Noord-Ierland rijmen met de
verstoorde relatie tussen Catherine en haar ouders, en zo komen ook moederschap en creativiteit in
elkaars verlangde te liggen.
Al helemaal aan het begin van het verhaal beschrijft Mac Laverty Catherines fascinatie voor de
'lambeg drums' – grote trommels die in zwang zijn bij de Protestanten, het andere kamp dus.
Dat ze uiteindelijk die trommen toepast in een muziekstuk is dus een daad van betekenis – wat
overigens alleen maar tussen de regels doorschemert.
Muziek is in Grace Notes een spirituele aangelegenheid. Catherine zoekt haar voorbeelden
in het Oosten. De Chinese componist Huang Xiao Gang leert haar te luisteren naar adem en stilte, en
vestigt haar aandacht op de 'grace notes' uit de titel, de 'noten tussen de noten', waarvoor de
Nederlandse benaming 'siernoten' nauwelijks toereikend is. Later reist ze naar Kiev om de
Oekraiense componist Melnichuck te bezoeken. 'For us music was a way of receiving God's grace,'
zegt deze, teugblikkend op het communistische tijdperk.
Huang en Melnichuck zijn uiteraard verzonnen figuren, in tegenstelling tot de vele andere
componisten die in de loop van het boek ter sprake komen. Mac Laverty's liefde voor de muziek is
allerminst oppervlakkig: hij heeft ook weet van compositorische vraagstukken als het niet-lineaire
karakter van de muzikale tijd en Gulden-Snede-proporties. Er is maar één passage
– over Karlheinz Stockhausen – die ietwat kortzichtig aandoet: 'Stockhausens muziek was
geschreven zonder aandacht voor het oor – een volledig abstract concept,' noteert Mac Laverty.
Maar strikt genomen mag je de denkbeelden van romanfiguren nooit verwarren met die van de auteur.
Wie weet is Mac Laverty in werkelijkheid wel dol op Stockhausen.
© Frits van der Waa 2007
