Verschenen in Vrije Geluiden no.15, 2 september 2000
Volkslied, vorstenhuis en voetbal
Willem Wilmink: Het Wilhelmus Met illustraties van Lidia Postma. Van Goor. ISBN 90 0003 200 8.
(56 p.l Prijs f 26,35
Louis Peter Grijp (red.) Nationale hymnen: het Wilhelmus en zijn buren. SUN/Meertens Instituut.
ISBN 9061686938. (207 p.) Prijs f 29,50
Is het Wilhelmus het mooiste volkslied ter wereld? Veel Nederlanders denken van wel. Het
Wilhelmus is in elk geval het oudste volkslied ter wereld. De tekst moet omstreeks 1570 zijn
geschreven – niet door Marnix van St. Aldegonde, zoals de overlevering wil, maar door een
onbekende dichter. De wijs stamt van een eveneens anoniem Frans lied dat gezongen werd bij het
beleg van Chartres in 1568.
Wij Nederlanders weten verdraaid weinig van ons eigen volkslied. Bij een in 1997 gehouden
onderzoek bleek slechts 14% van de ondervraagden de volledige tekst van de eerste strofe te
kennen. En niet meer dan 5% haalde het eind van de veelal als tweede gezongen zesde strofe,
Mijn Schild ende Betrouwen.
Over het Wilhelmus is veel geschreven. maar de meeste publicaties zijn aan de stoffige kant. Dat
geldt niet voor Het Wilhelmus van Willem Wilmink, dat enkele jaren terug verscheen bij
uitgeverij Van Goor. Het is in opzet een kinderboek. maar de chique vormgeving, de vijftien
schitterende illustraties van Lidia Postma, en de even genoeglijke als grondige commentaren van
Wilmink maken het tot een sieraad voor elke boekenkast. Het enige spijtige is dat Wilmink zich
vooral bezighoudt met de tekst. Aan de muziek wijdt hij niet meer dan een paar zinnetjes.
Een aanmerkelijk uitvoeriger beeld is te vinden in de bundel Nationale hymnen, een op
wetenschappelijke leest geschoeide. maar vlot geschreven verzameling 'liedbiografieën', waarin
behalve het Wilhelmus ook de volksliederen van de ons omringende landen aan bod komen. De artikelen
wisselen van niveau: zo is het artikel over het Deutschlandlied erg rommelig. Bovendien
ontbreekt de muziek van dat lied, net als die van La Brabançonne en De Vlaamse
Leeuw (België heeft natuurlijk twee volksliederen). Maar speciaal over het Wilhelmus biedt
het boek een schat aan wetenswaardigheden en vaak geestige illustraties. Dat is mede de verdienste
van bezorger Louis Peter Grijp. die een flink deel van het Wilhelmus-verhaal voor zijn rekening
heeft genomen.
Het Wilhelmus is een 'volkslied avant la lettre'. Het begrip 'Volkslied', als muzikaal
embleem van een natie, stamt pas uit de 18de eeuw, de tijd dat God Save the King (1745) en
de Marseillaise (1792) ontstonden. Het Wilhelmus was van meet af aan een symbool – van
het huis van Oranje en daarmee van de opstand tegen de Spanjaarden. Het was meteen een hit, en dat
bleef het, de hele Tachtigjarige Oorlog lang, en ook daarna. Het werd toen overigens veel sneller
gezongen: het zal eerder geklonken hebben als een pittig marsliedje. Tot ver in de 19de eeuw was
een variant van de huidige melodie, de zogenaamde Prinsenmars, de algemeen gangbare.
De huidige, langzame versie van het Wilhelmus, die teruggaat op Valerius' Gedenck-clanck,
danken we grappig genoeg aan een Duitse componist, Eduard Kremser, die in 1871 een aantal
oud-Nederlandse liederen bewerkte.
Pas in 1932 werd het Wilhelmus het officiële Nederlandse volkslied, wat mede te danken was
aan koningin Wilhelmina. Maar er was een oorlog voor nodig om het lied zijn huidige status te
geven. Grijp citeert Carmiggelt: 'Toen ik klein was stond ik nooit op bij het Wilhelmus, want we
waren thuis rood en vonden het een lied van de reactie (...) Pas toen de Duitsers aan de grenzen
stonden werd het Wilhelmus mijn lied.'
Dat het Wilhelmus ook nu nog aanmerkelijk vitaler is dan de hymnen van onze buren is te danken
aan verschillende factoren: aan de populariteit van ons vorstenhuis, aan de vereenzelviging van
Oranje met Koning Voetbal (waar Willem-Alexander nog een schepje bovenop doet), en niet in de
laatste plaats aan de melodie. Want het is heus het mooiste volkslied van de wereld.
© Frits van der Waa 2007
