Verschenen in Vrije Geluiden no.17, 30 september 2000
Fantastische werkelijkheid
Rose Tremain: Music & Silence. Vintage ISBN 0 09 926855 8. Paperback, 454 p. Prijs f 29,90.
(Nederlandse vertaling: Muziek en Stilte, Uitgeverij Contact, ISBN 90 254 9674 1. Prijs f 59,90)
Er was eens een koning die zijn vrouw verloren had. Op een dag kwam hij een twintig jaar jonger
meisje tegen op wie hij zo verkikkerd werd dat hij haar vroeg zijn Gemalin te worden. Hij bouwde
een prachtig paleis voor haar, en in vijftien jaar kregen ze twaalf kinderen. Wanneer de koning op
reis was schreef hij haar prachtige brieven die hij ondertekende met 'Je liefhebbende en trouwe
echtgenoot.' Maar op een dag kwam hij erachter dat zijn vrouw het hield met een ander. Woedend
verbande hij haar van het hof. Ze zagen elkaar nooit meer terug.
De werkelljkheid is soms fantastischer dan je kunt verzinnen. Het bovenstaande verhaal is echt
gebeurd (alleen voor het laatste zinnetje sta ik niet in, want dat komt uit mijn duim). De koning in
kwestie was Christiaan IV van Denemarken, die leefde van 1577 tot 1648, en zijn overspelige
echtgenote heette Kirsten Munk.
Deze geschiedenis is het historische fundament onder de roman Music & Silence van de
Engelse schrijfster Rose Tremain, die zich zo goed gedocumenteerd heeft dat ik niet precies heb
kunnen achterhalen waar de feiten ophouden en de fictie begint – wat ook niet echt belangrijk
is. De tweede, verzonnen rode draad is de aarzelende romance tussen de Engelsman Peter Claire, die
als luitenist in Christiaans hofkapel speelt, en het Deense meisje Emilia Tilsen, de hofdame en
vertrouwelinge van Kirsten Munk. Dat de verwijdering tussen de koning en zijn eega ook voor hen
ingrijpende gevolgen heeft laat zich raden.
Er zijn meer verhalen: er is het verhaal van Claire's familie die (net als Tremain zelf) in
Norfolk woont, en wacht op zijn terugkeer; er is het verhaal van Emilia's vader en broers, die
ingepalmd worden door haar stiefmoeder. Er is het verhaal van de jeugdvriend van Christiaan IV,
Bror Brorson, die zijn eigen naam niet kan schrijven, en de geschiedenis van gravin Francesca
O'Fingal, wier echtgenoot gek wordt omdat hij op een nacht droomt dat hij kan componeren en
vervolgens bezeten raakt van zijn pogingen de gedroomde muziek terug te vinden.
Al deze verhalen ontwikkelen zich simultaan in een mozaïek van korte hoofdstukken. De
optiek wisselt voortdurend; Naast episodes waarin een 'verteller' aan het woord is passeren er
brieven, dagboekfragmenten, en zelfs uit de lucht opgevangen gedachten. Tremain hanteert een sobere,
onopgesmukte stijl, en ondanks de veelstemmigheid loopt het verhaal zo goed dat het zichzelf lijkt
te vertellen.
De muziek speelt een minder belangrijke rol in het verhaal dan de titel doet vermoeden.
Natuurlijk wordt er wel degelijk gemusiceerd: de hofkapel speelt in een ijskoude kelder onder het
vertrek waar de koning zijn gasten ontvangt en hen versteld doet staan van de muziek die via buizen
en pijpen schijnbaar uit het niets tevoorschijn komt (ook dit is een historisch feit). Maar de titel
Muziek en Stilte moet veeleer als metafoor worden opgevat. 'Muziek' staat dan voor onderlinge
harmonie, en 'stilte' voor isolement en eenzaamheid. Veelzeggend is dat Kirsten Munk, de
aanstichtster van het meeste kwaad in het boek, een uitgesproken hekel heeft aan muziek.
Grappig
genoeg zijn juist de niet-verzonnen personages het scherpst getekend. Kirsten Munk komt uit 'haar'
dagboekaantekeningen onverbloemd naar voren als een vileine, egoïstische en toch niet helemaal
harteloze intrigante, en is uiteindelijk even meelijwekkend als vermakelijk. En koning Christiaan
IV, met zijn vele zorgen, zijn perfectionisme, en zijn hang om alle problemen in zijn koninkrijk
eigenhandig op te lossen, is een markante persoonlijkheid. In Denemarken wisten ze dat allang, maar
Tremain verheft de feiten op fascinerende manier tot fictie, zoals er in het verhaal ook enkele
rationeel onverklaarbare gebeurtenissen voorkomen die maken dat dit boek net iets meer is dan wat
je je gewoonlijk voorstelt van een historische roman.
© Frits van der Waa 2007
