de Volkskrant van 6 september 1984, Kunst, reportage
JURYLID GAUDEAMUS MUZIEKWEEK:
"Muzikaal idee is voor
compositie essentieel"
AMSTERDAM - "Ik vind muzikale ideeën belangrijker dan de techniek die iemand gebruikt", zegt
componist Marek Stachowski. "Techniek is wat een componist op het conservatorium leert. Daarna hangt
het er vanaf. Heeft zo iemand fantasie, heeft hij talent? Maar we moeten niet vergeten dat 'compositie'
afkomstig is uit het Latijnse compositio, en dat betekent dat er op zijn minst een spoor moet
zijn van logica. Zelfs in de meest extreme kunstuitingen als happenings vind je ideeën die op de
een of andere manier de zaak bij elkaar houden. Als die ontbreken is er geen compositie."
De Pool Stachowski (48) is jurylid van de Internationale Gaudeamus Muziekweek, die maandag is
begonnen met een concert in de Amsterdamse IJsbreker. Hij leidt tevens de dagelijkse
componisten-discussies. Eerder dit jaar heeft Stachowski samen met zijn collega's Hans Ulrich
Engelmann, Nigel Osborne en Klaas de Vries een selectie gemaakt uit 218 ingezonden muziekwerken.
De balans tussen schiften en doorlaten is bij het jureren kennelijk moeilijk te vinden: terwijl de
jury van vorig jaar (met onder anderen Jan van Vlijmen en Hans-Joachim Hespos) maar zeven werken
waardig keurde voor uitvoering, zijn er nu 28 composities uit de bus gerold. Zo komen er prompt
praktische bezwaren om de hoek kijken: van de tien uitgezochte stukken voor orkest kunnen er maar
zes worden gespeeld. "Een handicap", vindt Stachowski met het oog op de Gaudeamusprijs die dit
jaar voor het eerst sinds 1978 moet worden toegekend.
Scholen
Iedere componist die jonger is dan 35 kan werk insturen voor de Gaudeamus Muziekweek. De partituren
mogen de naam van de auteur niet vermelden; de bedoeling is dat de jury onbevooroordeeld te werk gaat.
Stachowski: "Toch konden we als jury nationale scholen onderscheiden. Partituren uit Japan of Taiwan
zijn zonder meer herkenbaar, dat zie je aan bepaalde verfijningen, een soort van filigrainwerk. Je
kunt ook spreken van een soort Italiaanse school, of ze het er mee eens zijn of niet. Dat geldt ook
voor de Poolse school, ook al kunnen de Poolse componisten – mijzelf incluis – zich helemaal
niet vinden in zo'n benaming."
Stachowski is blij dat die verschillen er zijn: "Pluriformiteit is juist waar het om gaat, ook in
die scholen. We zijn in de jury met zijn vieren, elk met zijn eigen smaak en voorkeur. Daarom is het
mogelijk dat je hier in één concert drie of vier stukken hoort die heel veel van elkaar
verschillen, in stijl, techniek of esthetiek."
Uiteenlopend zijn de Gaudeamus-concerten zeker. Naast de uitvoeringen van geselecteerd werk zijn
er concerten met muziek van componisten die in afgelopen jaren aan de Muziekweek hebben deelgenomen. Er
zijn concerten met elektronische muziek. Ook een computermuziek-programma van het ASKO-ensemble heeft
in het druk bezette festival een plaats gekregen. Bovendien bleek achteraf dat de door de jury
geselecteerde componisten allen omstreeks de dertig jaar oud zijn. Daarom zijn er ook nog twee
concerten ingelast met werk van "échte jongeren", zoals Gaudeamus-directeur Chris Walraven het
uitdrukt.
Voorlopig is de opbrengst van de Muziekweek nog gering. Het enige werk dat er in de eerste concerten
uitsprong was Viaggiatore insonne van Luca Francesconi, een Italiaanse componist van wie
kennelijk niet ten onrechte drie stukken zijn geselecteerd.
Talloze vragen komen aan de orde in een vaak van wonderlijke tongvallen doorspekt Engels tijdens de
eerste sessies van de componisten-workshops en discussies die tijdens de muziek week worden gehouden.
Een vraag als waarom er opeens weer zoveel opera 's worden geschreven. En: is minimal music
een techniek of een esthetische stellingname? Antwoorden blijven vooralsnog uit. Oorzaken zijn de
tientallen deelnemers en het wat erg zachtmoedige, anti-autoritaire optreden van discussieleiders
Engelmann en Stachowski. "We gaan het gezelschap in kleinere groepen splitsen, zodat er meer specifieke
problemen kunnen worden besproken", besluit Stachowski.
"Ik geloof dat het grootste probleem van de eigentijdse muziek in deze moeilijke discussie is terug
te vinden: de botsing tussen wat we nu conservatieve muziek noemen – dat is muziek, gebaseerd op
de technieken van de jaren zestig en zeventig – en iets nieuws. De jonge componisten hebben een
hekel aan termen als neo-romantiek of neotonaliteit, maar het komt steeds terug in de discussies:
drieklanken, harmonische functies. Noem het wat je wilt, maar het begint een trend te worden."
Stachowski vraagt zich af wat er uit zal voortkomen: "De meesten weten nog niet wat ze er mee aan
moeten. Sommigen doen het heel primitief: ze gebruiken akkoorden, drieklanken, en komen uit op een
soort tweederangs Mozart- of Beethoven-muziek. Anderen doen het subtieler. Ze suggereren de
atmosfeer van de tonale muziek, hoewel er in de structuur geen functionele of tonale akkoorden te
vinden zijn. De derde groep werkt met hedendaagse technieken, zelfs met dodekafonie, maar dan zodanig
geconstrueerd dat de muziek klinkt als een echt romantisch stuk. Je ziet dat vooral in symfonische
muziek.
"Ik moet er wel bij zeggen dat de partituren uit Amerika, vooral die van de westkust, er volkomen
anders uitzien. Dat is vooral cerebrale, rationele muziek, heel exact, waar je diagrammen van kunt
maken. Het teruggrijpen naar het verleden is typisch voor de werken uit Europa."
Gaudeamus-concerten zijn tot en met zondag te horen in de IJsbreker, Paradiso en het Stedelijk
Museum in Amsterdam, in het Haags Conservatorium en in de VARA-studio in Hilversum.
© Frits van der Waa 2006
