Let op: de website is verhuisd naar fritsvanderwaa.nl

de Volkskrant van 5 november 1984, Kunst, recensie

STUK VAN BUSONl IS PRETENTIELOOS

Pianoconcert van Maderna is weinig samenhangend

Serie: VARA-matinee. Programma: Ketting, Debussy, Maderna. Uitvoerenden: Omroeporkest o.l.v. Lucas Vis. Solisten: Dorothy Dorow, Claude Helffer. Plaats: Concertgebouw, Amsterdam.
Gezelschap: Residentie Orkest. Programma: Wagenaar, Busoni, Schubert, J. Strauss jr. Dirigent: Heinz Wallberg. Solist: Carlo Chiarappa. Plaats: Congrescentrum, Den Haag. Herhaling: Amsterdam, 5 november.

Als een componist sterft kunnen er drie dingen gebeuren: hij wordt ogenblikkelijk bijgezet in de Galerij der Groten, hij raakt voorgoed in het vergeetboek òf hij wordt na verloop van tijd herontdekt.

Ferruccio Busoni (1866-1924) en Bruno Maderna (1920-1973) horen allebei tot de laatstgenoemde soort, al heeft het voor de een zestig, en voor de ander tien jaar geduurd. Maar daarmee houdt de overeenkomst niet op. Beiden hielden ze zich naast het componeren gedreven bezig met muziek uit alle periodes: Busoni als pianist, Maderna als dirigent.

Van beide componisten werd dit weekeinde een zelden gespeeld werk uitgevoerd. Ook daarin weer overeenkomsten, ondanks de grote muzikale verschillen: eigenzinnige expressie naast onmiskenbaar gedateerde elementen.

Maderna's Pianoconcert uit 1959 maakte deel uit van de zaterdagse VARA-matinee. Solist was Claude Helffer, die aanstaande zaterdag nog eens te horen zal zijn in een solo-optreden met muziek van Stockhausen, Schönberg, Bartok, en Xenakis. Helffer had zijn handen vol aan Maderna's stuk, dat onbetwist de geest ademt van de Darmstädter Ferienkurse uit de jaren vijftig, gelardeerd met – toen nog – experimentele technieken. Geregeld moet de solist met trommelstokken het binnenwerk van de piano induiken en zelfs een paar forse slagen met de klep ontbreken niet.

Strijd

Het is de vraag of de piano erg goed past in Maderna's klankvoorstelling. De passages voor piano solo klinken rigide en verbeten en vallen naast het raffinement van de orkestrale delen nogal uit de toon. Maar misschien is dat opzet: de loze en lege pianopartij lijkt de strijd aan te binden met de ware muzikaliteit, belichaamd in het orkest, om tenslotte een synthese te vinden in een naar eindeloze verstilling neigend slot.

In de recente tv-documentaire Terug naar Maderna (die voor het concert werd vertoond) wijst Luciano Berio er met spijt op dat Maderna veel van zijn muziek onhandig en slordig opschreef, omdat hij zich de tijd voor correcties en grondig afwerken niet gunde. Het is niet ondenkbaar dat die haast zich niet alleen manifesteerde in wat fout geschreven nootjes. Het Pianoconcert maakt in elk geval een weinig coherente indruk, ondanks de traditionele driedeligheid. Zelfs Lucas Vis, ooit leerling en assistent van Maderna, kon met zijn genuanceerde aanpak die indruk niet wegnemen.

Toch is het zinvol dat ook een stuk als dit, al is het misschien niet Maderna's beste, aan het publiek wordt voorgelegd. Tenslotte is het beeld van zijn oeuvre, volgens Pierre Boulez een "onvoltooid monument", nog verre van compleet.

Bescheiden

Waar Maderna's Pianoconcert de overgang tussen de jaren vijftig en zestig weerspiegelt, biedt Busoni's Vioolconcert – dit weekeinde bij het Residentie Orkest met Carlo Chiarappa als voortvarende solist – een merkwaardige terugblik op het verleden van het ontstaansjaar 1897. Het is bekend dat Busoni's revolutionaire denkbeelden niet altijd terug zijn te horen, in zijn muziek, maar dit stuk heeft wel heel weinig pretenties. De vioolpartij is niet overdreven virtuoos, het aandeel van het orkest is heel bescheiden, en er is niets dat vooruit wijst naar de twintigste eeuw.

Busoni's thematische ideeën zijn magertjes: er zitten nogal wat inhoudloze toonladderfiguren in het stuk. Maar het bevat een paar wonderlijke harmonische wendingen en is uitstekend geinstrumenteerd, met hier en daar Mahleriaanse klanken.

Licht intrigerend, met zijn vreemde echo's van idiomen uit de negentiende eeuw, biedt dit vioolconcert in de eerste plaats divertissement, dat in een context van Wagenaars Ouverture Cyrano, Schuberts Derde en walsen van Strauss uitstekend op zijn plaats was. De VARA zendt vanavond het Matinee-concert uit. Tegelijkertijd wordt in het Amsterdamse Concertgebouw het programma van het Residentie Orkest herhaald.


© Frits van der Waa 2006