de Volkskrant van 5 november 1984, Kunst, recensie
STUK VAN BUSONl IS PRETENTIELOOS
Pianoconcert van Maderna is weinig samenhangend
Serie: VARA-matinee. Programma: Ketting, Debussy, Maderna. Uitvoerenden: Omroeporkest o.l.v. Lucas Vis.
Solisten: Dorothy Dorow, Claude Helffer. Plaats: Concertgebouw, Amsterdam.
Gezelschap: Residentie Orkest. Programma: Wagenaar, Busoni, Schubert, J. Strauss jr. Dirigent: Heinz
Wallberg. Solist: Carlo Chiarappa. Plaats: Congrescentrum, Den Haag. Herhaling: Amsterdam, 5 november.
Als een componist sterft kunnen er drie dingen gebeuren: hij wordt ogenblikkelijk bijgezet in de
Galerij der Groten, hij raakt voorgoed in het vergeetboek òf hij wordt na verloop van tijd
herontdekt.
Ferruccio Busoni (1866-1924) en Bruno Maderna (1920-1973) horen allebei tot de laatstgenoemde soort,
al heeft het voor de een zestig, en voor de ander tien jaar geduurd. Maar daarmee houdt de overeenkomst
niet op. Beiden hielden ze zich naast het componeren gedreven bezig met muziek uit alle periodes:
Busoni als pianist, Maderna als dirigent.
Van beide componisten werd dit weekeinde een zelden gespeeld werk uitgevoerd. Ook daarin weer
overeenkomsten, ondanks de grote muzikale verschillen: eigenzinnige expressie naast onmiskenbaar
gedateerde elementen.
Maderna's Pianoconcert uit 1959 maakte deel uit van de zaterdagse VARA-matinee. Solist was
Claude Helffer, die aanstaande zaterdag nog eens te horen zal zijn in een solo-optreden met muziek van
Stockhausen, Schönberg, Bartok, en Xenakis. Helffer had zijn handen vol aan Maderna's stuk, dat
onbetwist de geest ademt van de Darmstädter Ferienkurse uit de jaren vijftig, gelardeerd met –
toen nog – experimentele technieken. Geregeld moet de solist met trommelstokken het binnenwerk van
de piano induiken en zelfs een paar forse slagen met de klep ontbreken niet.
Strijd
Het is de vraag of de piano erg goed past in Maderna's klankvoorstelling. De passages voor piano
solo klinken rigide en verbeten en vallen naast het raffinement van de orkestrale delen nogal uit de
toon. Maar misschien is dat opzet: de loze en lege pianopartij lijkt de strijd aan te binden met de
ware muzikaliteit, belichaamd in het orkest, om tenslotte een synthese te vinden in een naar eindeloze
verstilling neigend slot.
In de recente tv-documentaire Terug naar Maderna (die voor het concert werd vertoond) wijst
Luciano Berio er met spijt op dat Maderna veel van zijn muziek onhandig en slordig opschreef, omdat hij
zich de tijd voor correcties en grondig afwerken niet gunde. Het is niet ondenkbaar dat die haast
zich niet alleen manifesteerde in wat fout geschreven nootjes. Het Pianoconcert maakt in elk
geval een weinig coherente indruk, ondanks de traditionele driedeligheid. Zelfs Lucas Vis, ooit
leerling en assistent van Maderna, kon met zijn genuanceerde aanpak die indruk niet wegnemen.
Toch is het zinvol dat ook een stuk als dit, al is het misschien niet Maderna's beste, aan het
publiek wordt voorgelegd. Tenslotte is het beeld van zijn oeuvre, volgens Pierre Boulez een
"onvoltooid monument", nog verre van compleet.
Bescheiden
Waar Maderna's Pianoconcert de overgang tussen de jaren vijftig en zestig weerspiegelt, biedt
Busoni's Vioolconcert – dit weekeinde bij het Residentie Orkest met Carlo Chiarappa als
voortvarende solist – een merkwaardige terugblik op het verleden van het ontstaansjaar 1897. Het
is bekend dat Busoni's revolutionaire denkbeelden niet altijd terug zijn te horen, in zijn muziek,
maar dit stuk heeft wel heel weinig pretenties. De vioolpartij is niet overdreven virtuoos, het aandeel
van het orkest is heel bescheiden, en er is niets dat vooruit wijst naar de twintigste eeuw.
Busoni's thematische ideeën zijn magertjes: er zitten nogal wat inhoudloze toonladderfiguren in
het stuk. Maar het bevat een paar wonderlijke harmonische wendingen en is uitstekend geinstrumenteerd,
met hier en daar Mahleriaanse klanken.
Licht intrigerend, met zijn vreemde echo's van idiomen uit de negentiende eeuw, biedt dit
vioolconcert in de eerste plaats divertissement, dat in een context van Wagenaars Ouverture Cyrano,
Schuberts Derde en walsen van Strauss uitstekend op zijn plaats was. De VARA zendt vanavond het
Matinee-concert uit. Tegelijkertijd wordt in het Amsterdamse Concertgebouw het programma van het
Residentie Orkest herhaald.
© Frits van der Waa 2006
