de Volkskrant van 16 maart 1985, Kunst, recensie
VERANDERING VAN HERHALING FASCINEERT IN SEXTET
Reich tast grenzen harmonie af
Steve Reich-concert. Programma: Clapping musie. Piano phase, Drumming part I, Octet, Music for mallet
instruments, voices and organ. Sextet: Uitvoerenden: Steve Reich & Musicians, Slagwerkgroep Den
Haag. Plaats: Muziekcentrum Vredenburg, Utrecht. Herhaling (gedeeltelijk): Amsterdam. 16 maart;
Rotterdam, 17 maart.
Voor het eerst in zijn loopbaan kon de 48-jarige componist Steve Reich niet met zijn ensemble optreden:
doktersadvies kluisterde hem aan zijn hotelkamer. Het ensemble Steve Reich & Musicians blijkt het
echter voor één keertje uitstekend zonder zijn eerste lid te kunnen stellen. De musici
werken al zo lang en intensief samen aan dit repertoire dat het dichten van het gat geen probleem
opleverde.
De klapper van het concert was de Nederlandse première van het Sextet, dat Reich vorig
jaar schreef voor het Franse slagwerkensemble Nexus. De herinnering aan zijn Tehillim (1981) gaf
aanleiding tot hooggespannen verwachtingen, die met de onlangs op plaat verschenen Variations for
winds, strings & keyboards enigszins teleurgesteld werden. Geen wonder, want dat is een ouder
stuk, nog uit 1979. Maar het kersverse Sextet werpt opnieuw een verrassend licht op Reichs
ontwikkeling als componist.
Reich staat bekend als een grondlegger van de minimal music (zelf verkiest hij de term
gradual music). Die benaming is nog terecht voor zijn vroege werk uit de jaren '60, waarin het
muzikaal proces tot stand komt door extreem beperkt materiaal voortdurend met kleine verschuivingen te
herhalen. Maar in de loop van twintig jaar is Reichs muziek steeds complexer geworden, waarbij zijn
procesmatige benadering toch steeds een logisch verloop waarborgt.
In het Sextet speelt herhaling nog altijd een belangrijke rol, maar de aandacht wordt nu
vooral getrokken door de veranderingen daarvan. Door voortdurende aan- en afvloeiende bewegingen en
door schoksgewijze overgangen is de trance-verwekkende, rituele esthetiek uit vroegere werken zo goed
als verdwenen. Nieuw zijn ook de gecompliceerde, ruige samenklanken die een duidelijke, zij het
onorthodoxe harmonische spanning teweeg brengen: akkoorden die nu eens ontleend lijken aan de jazz, dan
weer doen denken aan de muziek van een Louis Andriessen (dat geldt vooral voor de bijtende
piano-akkoorden). Waar Tehillim in melodisch opzicht de grenzen aftast van wat nog "minimaal" is,
doet het Sextet dat met de harmonie. Een rijk, fascinerend stuk vol tegenstellingen, dat een
intellectueel spel speelt met muzikale patronen.
Hoewel het Sextet door zes mensen uitgevoerd wordt is het instrumentarium veel uitgebreider.
Naast de uit eerder werk bekende marimba's en vibrafoons worden twee grote trommen, twee piano's en
twee synthesizers ten tonele gevoerd. Opmerkelijk is de pragmatische manier, wars van effectbejag,
waarop Reich dit laatste instrument inzet. Ook het aanstrijken van de vibrafoonstaven – een stunt
die de laatste tijd veel opgang doet – is hier in de eerste plaats een muzikale keus.
Smetteloos
Dat de uitvoering van het Sextet smetteloos en geconcentreerd verliep sprak eigenlijk
vanzelf. Daarentegen klonk Drumming part I iets minder volmaakt dan bij vorige gelegenheden,
terwijl het voor twee marimba's bewerkte Piano phase bedorven werd door oorbeukende resonanties.
De grote zaal van het muziekcentrum is zo gevoelig voor groot geluid, dat versterkte muziek er
eigenlijk niet gespeeld kan worden.
Dat was ongetwijfeld ook de reden dat er in het Octet en in Music for mallet instruments,
voices and organ, uitgevoerd door de Slagwerkgroep Amsterdam en hulptroepen, een aantal flink valse
noten klonk: de musici konden zichzelf niet horen. Toch was met name het tweede stuk heel spannend door
de kleine afwijkingen ten opzichte van Reichs eigen versie: grotere dynamische verschillen en een
monter tempo.
Inmiddels is Reichs' ensemble verder Europa ingetrokken, met achterlating van hun aanvoerder. De
Slagwerkgroep Den Haag herhaalt dit weekeinde het grootste deel van het programma in Amsterdam en
Rotterdam. Het Sextet is daar helaas niet bij. Het wordt dus wachten op een plaatopname.
© Frits van der Waa 2006
