de Volkskrant van 15 juni 1985, Kunst, recensie
Ondes Martenot meer dan maf instrument
Holland Festival: Ensemble d'Ondes de Montreal. Programma: Toussaint, Ravel, Boucher, Murail, Messiaen,
Couloumbe-St.Marcoux, Vivier. Plaats: De IJsbreker, Amsterdam.
Wat een wonderlijk instrument!
De Ondes Martenot wordt meestal beschouwd als een reliek uit het pre-technologische tijdperk,
maar dat is het allerminst. Uitvinder Maurice Martenot, die zijn Ondes Musicales in 1928 voor
het eerst naar buiten bracht, was zijn tijd vooruit.
De Martenot is één van de eerste muziekinstrumenten waarvan de toon elektrisch
wordt voortgebracht. In de jaren dertig genoot het een kortstondig succes, dat zijn neerslag vond in
composities van onder andere Milhaud, Jolivet en Messiaen. Muziek die nu grotendeels ongebruikt in de
kast ligt. Uitzondering daarop is het werk van Messiaen, die de Martenot nog steeds een warm hart
toedraagt. Zo was het instrument toevallig gisteren bij het Concertgebouworkest opnieuw te horen in
zijn Turangalila-symfonie.
Het optreden van het Ensemble d'Ondes de Montreal is een overtuigende demonstratie geworden van de
unieke mogelijkheden van het instrument. Dat is voorzien van een toetsenbord, maar ook van een langs
een draad schuivende ring, waarmee glijdende tonen, vibrato, en micro-intervallen mogelijk gemaakt
worden. De Martenot is éénstemmig, en wordt gewoonlijk bespeeld met de rechterhand,
terwijl de linkerhand met regelaars de intensiteit en de klankkleur van de toon bepaalt.
Doordat de toonvorming in hoge mate "met de hand" bepaald wordt, onderscheidt het instrument zich in
gunstige zin van de synthesizer, die weliswaar meer timbres kan voortbrengen, maar haast altijd te
mechanisch klinkt.
De twee oudere composities in het programma van het Ondes-ensemble maken duidelijk waarom het
instrument nooit de erkenning heeft gekregen die het verdient. Het muzikale idioom uit die tijd was er
niet rijp voor. Zowel Messiaens Ondes-compositie Oraison (938) als de bewerking van het eerste
deel uit Ravels Strijkkwartet klinken als maffe elektronische versies van een normaal
strijkkwartet. Desondanks viel het op dat de Martenot in flexibiliteit, expressie, en intonatie
niet onderdoet voor een snaarinstrument, wat door het voortreffelijke samenspel van de vier "Ondisten"
nog werd benadrukt.
Toch leent de Martenot zich beter voor muziek met een minder traditionele esthetiek dan voor
Ravel, die zelf erg te spreken was over een dergelijke bewerking van zijn muziek. Dat bleek vooral in
Mach 2,5 van Tristan Murail en Ondes van Daniel Toussaint, stukken die geconcipieerd zijn
uit de elektronische klank en waarin veelvuldig gebruik gemaakt wordt van frequenties die buiten de
traditionele toonladder liggen. La contemplalion de l'eau par le feu van Richard Boucher is
daarentegen geïnspireerd op niet-westerse muziek, maar ook hier bewezen de Ondes als geen
ander instrument de cantillerende melodieën met hun subtiele toonbuigingen te kunnen voortbrengen.
Maar het timbre blijft ietwat kunstmatig en veroorzaakt soms onaangename sensaties in de oren. Het
is een ideaal medium voor live-elektronische muziek.
Het is een droevige omstandigheid dat dit ensemble juist in Canada opereert – een muzikaal
achterland, zoals in dit Holland Festival keer op keer blijkt. Een aantal van de Canadese componisten
in dit programma heeft de mogelijkheden van het instrument mei effect benut, maar het blijft vrij
zwakke muziek. Zo kan een nieuwe doorbraak van de Ondes nog wel een poos op zich laten
wachten.
© Frits van der Waa 2006
