Let op: de website is verhuisd naar fritsvanderwaa.nl

de Volkskrant van 23 mei 1986, Kunst, recensie

Eén minuutje Beethoven om nooit te vergeten

Beethoven: Sketchbook Miscellany, Contrapuntal Studies & Fugues door Anatol Karemacher, Joke Muller (piano), Peter Doberitz (cello) en Gerrit Kommers (orgel) - Raptus Records 3890185 A (Postbus 3698, 1001 AL, Amsterdam)

Zelfs in volkomen uitgegraven mijngangen is nog wel een brokje steenkool of een hoopje goudstof te vinden. Zo blijkt het toch nog mogelijk een nieuwe grammofoonplaat met werk van Ludwig van Beethoven uit te brengen. Weer een leuke opgave voor de panelleden van het radioprogramma Discotabel. Wie is de componist van deze muziek?

In 1793 werd de toen 22-jarige Beethoven al beschouwd als een geniaal pianovirtuoos en een verdienstelijk componist. Maar hij achtte zijn scholing nog niet voltooid en wendde zich tot de grote Joseph Haydn voor contrapuntlessen. Want contrapunt, de aan strenge regels gebonden techniek van het combineren van verschillende melodieën, wordt al sinds de Renaissance een onmisbaar onderdeel in de bagage van een componist geacht.

Het was geen succes. Beethoven kon slecht uit de voeten met de strikte voorschriften van de leer, terwijl leermeester Haydn zich er op zijn beurt met een Jantje van Leiden van af maakte. Na Haydns vertrek naar Engeland zette Beethoven zijn studie voort bij de degelijke theoreticus Johann Georg Albrechtsberger, die hem inwijdde in de fuga, de belangrijkste contrapuntische vorm. Maar hoewel Beethoven als componist duidelijk wist wat bij wilde, bleef hij merkwaardig genoeg een middelmatig student, die veel fouten maakte.

De Beethoven-onderzoekers hebben die oefenstukken al meer dan een eeuw geleden gepubliceerd, maar pas nu is een gedeelte daarvan op de plaat gezet. samen met een zestal stukjes uit Beethovens schetsboeken. Het initiatief daartoe is genomen door de Stichting Raptus (met weinig reverentie vernoemd naar de dagelijkse woede-aanval waar de componist op latere leeftijd om gemeden werd).

Het is een wonderlijke collectie, met meer curiositeits-waarde dan muzikale waarde. Want een hele plaatkant met vijftien schoolse fuga's luister je niet voor je plezier af, hoewel er best een paar aardige bij zitten. Nog gekker zijn de bij Haydn gemaakte contrapuntoefeningen. Zes verschillende melodieën vormden het uitgangsmateriaal. Op de plaat zijn ze gegroepeerd per melodie, zodat ze klinken als reeksen variaties, door hun doelloosheid en door de toegepaste kerktoonsoorten gehuld in een zonderlinge atmosfeer. Het is echt Beethoven op zijn smalst, en alleen de bijna tegenstrijdige gedachte dat het hier gaat om muziek van de Grote Componist maakt dit deel van de plaat interessant.

Veel interessanter is de resterende halve plaatkant, een kleine collectie brokstukken en verworpen werk uit de schetsboeken, omdat daarmee echt een kijkje in Beethovens werkplaats wordt genomen. Weliswaar zijn ook de meeste van die losse snippers niet subliem, soms zelfs saai, maar er zit één minuut muziek bij die eigenlijk niemand zou mogen missen: dat in 1824 genoteerd opzetje voor een nooit geschreven groter stuk. Een minuscuul, maar mateloos fascinerend stukje late Beethoven.

Een sympathieke plaat, mede dankzij de toewijding van de musici, die spelen of het werkelijk om Grote Muziek gaat. Technisch is de plaat niet volmaakt de A-kant is dan wel opgenomen in het Concertgebouw, maar er zit een hinderlijk rammeltje in de piano, terwijl de slotakkoorden van de orgelfuga's worden weggedraaid voor de galm is weggestorven. Maar wat geeft het? De inhoud is hier werkelijk belangrijker dan de afwerking.


© Frits van der Waa 2006