de Volkskrant van 10 september 1986, Kunst, recensie
Echo sociaal-realisme in muziek uit de DDR
DDR-manifestatie: drie concerten met werk van Dessau, Voigtländer e.a. Uitvoerenden:
Bläservereinigung Berlin, Dietrich Unkrodt, Hannes Zerbe, Lucia Meeuwsen, Cathrine Gayer, Emestine
Stoop e.a. In: De IJsbreker, Amsterdam.
Muziek met een boodschap is niet altijd de mooiste muziek. Dat bleek tijdens drie IJsbreker-concerten
met eigentijdse muziek uit de DDR, waar een breed georiënteerde traditie van "maatschappelijk
geëngageerd componeren" bestaat, een traditie die ooit werd gegrondvest op de principes van het
socialistisch realisme.
Op de kleine muzikale staalkaart die Amsterdam tijdens de DDR-manifestatie krijgt voorgelegd
ontbreekt bet muzikale erfgoed van Hans Eisler en Paul Dessau evenmin als het werk van posthuum tot
Oostduitsers genaturaliseerde componisten als de Leipziger Thomascantor J.S. Bach en diens jongste zoon
Johann Christian. Die komen – met andere barok-componisten – aan bod in concerten door het
Bach Collegium uit Leipzig, de trompettist Ludwig Güttler en de organist Friedrich Kircheis (13 en
14 september in de kleine zaal van bet Concertgebouw en de Oude Kerk). Eisler, Dessau en een aantal
jongere Oostduitsers stonden in de Amsterdamse IJsbreker op het programma van het ensemble Die
Bläservereinigung Berlin en een ad hoc-groep van Nederlandse musici.
In het Oostduitse componeren ligt, naast absolute, abstrakte muziek, een zwaar accent op het
maatschappelijk engagement. De catalogi puilen uit van politiek geïnspireerde werken waarin niet
zelden wordt gezinspeeld op bet humanistische ideaal van een wereld zonder oorlog of geweld.
De muzikale taal waarin de componisten in de DDR zich uitdrukken is de laatste jaren gemoderniseerd,
in casu beïnvloed door stromingen in de West-europese nieuwe muziek. Maar dat maakt – bleek
in De IJsbreker – dergelijke in partituur gebrachte belijdenissen niet verteerbaarder dan
vergelijkbare produkten van Westerse makelij.
Het engagement werkt nog het beste wanneer het zijn weg niet al te nadrukkelijk in de noten vindt,
zoals in Kammermusik nr.3 van Paul-Heinz Dittrich, een stuk voor vijf blazers met een overwegend
klaaglijke atmosfeer, dat bij het lezen van de programmatoelichting te maken bleek te hebben met een
gedicht van Pablo Neruda en de misdaden van de Chileense contrarevolutie.
Door het werk van een componist als Lothar Voigtländer, die zondag het onderwerp was van een
componistenportret, loopt een duidelijke scheidslijn. Bij het obligate bezingen van oorlog en vrede
boet zijn muziek aan kwaliteit in, zoals in zijn op teksten van diverse dichters gebaseerde Vergesse...
Durcheinander ... O Süsse voor slagwerkers, vier trombonisten en een sopraan. De politieke
lading drukt zwaar op deze partituur. Het agressieve slagwerk aan het begin liegt er al niet om, en een
door het voltallige ensemble gescandeerd tekstfragment van de wijze Lao-Tse doet helemaal de deur dicht.
Toch is de 43-jarige Voigtländer geen tweederangstoondichter. Zijn kracht ligt vooral in de fraaie
architectuur van zijn veelal tekstgebonden muziek en in de inventiviteit waarmee hij gebruik maakt van
elektronika. Voigtländers Drei Porträts mit Schatten, op teksten van Garcia Lorca, is
een streng opgebouwde muzikale metafoor van spiegelbeelden en schaduwen, maar poëtisch van
uitdrukking. Het stuk werd schitterend uitgevoerd door sopraan Lucia Meeuwsen, cellist Taco Kooistra en
slagwerker Renée Jonker.
De Bläservereinigung Berlin. een hecht musicerend ensemble gevormd door vijf blazers en een
pianist/klavecinist, bracht twee programma's waarin naast degelijk werk van Eisler en Dessau vooral de
muziek van Georg Katzer opviel. In diens Kommen und Gehen en Concert voor klavecimbel en
blazerskwintet zijn harmonie- en klankkleurgegevens listig onder een noemer gebracht. Sprankelende
muziek. met een vleugje spektakel – en zonder bijbetekenissen.
Improvisaties van Dietrich Unkrodt en Hannes Zerbe moesten de veelzijdigheid van het eigentijdse
Oostduitse muziekcircuit aantonen. Het duo verhulde met wild gefreak achter bet klavier en elektronisch
gesausd tubaspel een tamelijk machteloos muzikaal verhaal. Een leuke uitsmijter, dat wel.
© Frits van der Waa 2006
