de Volkskrant van 17 november 1986, Kunst, recensie
De duivel speelt met de Tiende van Mahler
Promenos-concert: Mahler/Mazzetti, Hamburg, Wendel. Uitvoerenden: Radio Filharmonisch Orkest, Duo
Contemporain. Dirigent: Gaetano Delogu. In: Muziekcentrum Vredenburg, Utrecht.
We zijn nog niet van Mahlers Tiende af. Der Teufel tanzt es mit mir, krabbelde Mahler op de
schets van het vierde deel. Zeker, de duvel speelde mee, vrijdagavond in het Utrechtse Muziekcentrum,
want dat dansje werd niet gemaakt. Problemen met het orkestmateriaal noopten het Radio Filharmonisch
Orkest en dirigent Gaetano Delogu de première van Mahlers Tiende Symfonie, in de uitwerking van
de 29-jarige Amerikaan Remo Mazzetti, te halveren. Van de vijf delen kwamen alleen de eerste drie tot
klinken.
De coupure is natuurlijk erg spijtig voor alle Mahlerfanaten, die – of ze nu pro of contra het
voltooien van Mahlers afgebroken zwanezang zijn – van heinde en verre naar Utrecht zijn gekomen.
Want naast alle pleidooien, requisitoirs en discussies, die de afgelopen dagen in het symposium Mahler X
gehouden werden, blijft het klinkende resultaat een onmisbare toetssteen.
We zijn nog niet van Mahlers Tiende af. De incomplete schets zal wel nooit meer ophouden de
gemoederen te beroeren. Sinds de Engelsman Deryck Cooke in 1964 als eerste een gecompleteerde versie
naar buiten bracht, zijn er nog vier andere voltooiingen boven water gekomen. Eén daarvan is door
de maker weer teruggetrokken.
Het kamp der musicologen is verdeeld. Somtnigen menen dat de schets Mahlers bedoelingen zo compleet
weergeeft dat er niet meer nodig is dan een intelligente aanvulling van harmonieën, tegenstemmen
en orkestratie. Anderen vinden dat de schets in essentie onvolledig is, waardoor elke bewerking niet
anders dan een misvorming kan zijn, of, sterker nog, dat het publiekelijk uitstallen van Mahlers nog
niet volkomen uitgekristalliseerde schepping een soort inbreuk op de privacy behelst.
Kan de waarheid in het midden liggen? Uiteindelijk zal elk oordeel gevoelsmatig zijn, en afhangen van
het imago dat elkeen van Mahler en zijn muziek koestert. Een beetje te dol is het natuurlijk wel, al
die bewerkingen. Eén archeologische blootlegging is wel genoeg, en de versie van Deryck Cooke
heeft die functie altijd uitstekend vervuld.
Wat Mahler heeft nagelaten is een vijfdelige symfonie, waarvan de grote architectuur maat voor maat
vastligt. En een groot deel van die maten bevat schitterende muziek, daar kan ook na het horen van
slechts anderhalve voltooiing geen twijfel over bestaan. Maar de schets is in zoverre incompleet dat
elke bewerker, nolens volens, er zijn eigen sporen in zal nalaten. Dat hoeft niet erg te zijn.
Ook uitvoerende musici interpreteren immers.
Maar wat is het in dit geval verleidelijk om iets verder te gaan. Zelfs Deryck Cooke, die zijn
bewerking toch uitdrukkelijk omschreef als performing version – niet meer dan het speelbaar
maken van de op zichzelf onuitvoerbare schets – heeft hier en daar aan de noten zelf gemorreld, zo
bleek tijdens het symposium.
We zijn nog niet van Mahlers Tiende af. Want de ware Mahlergekken kunnen er natuurlijk nooit genoeg
van krijgen, omarmen elke voltooiing als ware het een nieuwe symfonie, en hopen dat ooit iemand de
"ideale" Tiende zal weten samen te stellen.
Mazzetti's versie is zo'n tweede-generatie-Tiende – voorlopig de eerste en enige. Een compilatie
van al het goede uit de drie beschikbare versies, met hier en daar een likje verf van eigen fabricage.
Het resultaat – incompleet als het hier gepresenteerd werd – is verbluffend. Het Adagio
is warmbloedig, het eerste Scherzo verfijnd en agressief tezelfdertijd, en het Purgatorio
heftig, in al zijn beknoptheid. Het is treurig dat die twee laatste delen moesten vervallen. Mazzetti's
visie is op zijn minst Mahleresk. Maar of het nog een getrouwe weerspiegeling is van de staat waarin
Mahler het werk achterliet is zeer de vraag.
Mazzetti's behandeling frist het stuk enorm op. Het wordt robuust en fel, en krijgt een voortdurend
vastgehouden muzikale spanning. Hoewel de inbreng van dirigent Delogu, bij het eerste tutti al
zwaar verhit, zeker ook een rol speelt is het in de eerste plaats de gewiekste nabootsing van de
Mahler-sound waardoor dit Scherzo inslaat als een bom.
Evenals Cooke betitelt Mazzetti zijn uitwerking als performing version, maar om aanspraak op
die benaming te maken gaat hij veel te ver. Alleen al het uitbundig invoegen van versieringen heeft,
hoe effectief ook, dikwijls het effect van een brutaliteit. Daarmee is zijn Tiende eerder een geslaagd
curiosum dan een nauwkeurige akoestische weergave van Mahlers schets.
Naar verluid is Mazzetti's Tiende nog zeer ingehouden vergeleken bij de bewerking van Clinton
Carpenter. Die versie wordt de komende week uitgevoerd door het Brabants Orkest. En in december belicht
de VPRO de problematiek nog eens in een serie van drie radio-uitzendingen. We zijn nog niet van Mahlers
Tiende af.
© Frits van der Waa 2006
