de Volkskrant van 29 oktober 1987, Kunst, recensie
Verbluffende Messiaen opent Nieuwe Serie
De Nieuwe Serie: Des Canyons aux Etoiles van Olivier Messiaen, door het ASKO Ensemble, Schönberg
Ensemble en de Slagwerkgroep Den Haag o.l.v. Reinbert de Leeuw, in het Concertgebouw, Amsterdam.
De Nieuwe Serie heeft dinsdag in het Concertgebouw een vliegende start gemaakt. En dat lag niet eens
zozeer aan de kwaliteit van de uitgevoerde muziek, Olivier Messiaens avondvullende Des Canyons aux
Etoiles uit 1974, en evenmin aan de 82 verschillende vogelgeluiden die de nu 78-jarige componist in
zijn partituur verwerkt heeft, maar in de eerste plaats aan de geladen, geconcentreerde uitvoering.
De Nieuwe Serie is het gezamenlijk project van het ASKO Ensemble, het Schönberg Ensemble, de
Slagwerkgroep Den Haag en het Nederlands Kamerkoor. Voor het Kamerkoor was overigens in dit
instrumentale werk van Messiaen geen rol weggelegd; pas in januari zal het monsterverbond voor het
eerst op volle sterkte opereren.
Olivier Messiaen, die Reinbert de Leeuw thans "zonder enige restrictie de grootste nog levende
componist", noemt, is in de Nieuwe Serie zwaar vertegenwoordigd met maar liefst vier composities.
Daarnaast wordt in de komende concerten werk uitgevoerd van Ligeti, Dallapiccola, Henze, Varèse
en andere gerenommeerde twintigste-eeuwers.
Het in de Nieuwe Serie opgevoerde repertoire onderscheidt zich vooral door zijn grote, maar toch
solistisch gedachte bezettingen. Het is muziek die in het grensgebied tussen kamer- en orkestmuziek
ligt en daardoor zelden wordt uitgevoerd.
De ensembles die aan het project deelnemen, vormen het puikje van de Nederlandse vertolkers van
eigentijdse muziek. De musici zijn vertrouwd met de in de eigentijdse muziek veel voorkomende situatie
dat een aantal solo-instrumenten moet opereren als een ensemble.
Maar dan nog is de eenheid die dirigent Reinbert de Leeuw zijn uit drie ensembles gecombineerde
équipe heeft weten op te leggen, verbluffend. Een symfonie-orkest zou het nooit zo kunnen.
Nu is Des Canyons aux Etoiles ook geenszins symfonische muziek. Het in twaalf secties
uiteenvallende werk biedt eerder een soort continuum tussen solostuk en super-kamerorkest. Vooral de
pianopartij, die als altijd is geschreven voor de echtgenote van de de componist, de pianiste Yvonne
Loriod, is rijkelijk met soli bedeeld. Die vele monologen zijn doorspekt met de haast dwangmatige
lokroepen van wielewalen, spotvogels en andere exemplaren uit Messiaens volière. Ze komen de
spanning van het stuk, die voor een groot deel gelegen is in de instrumentale pracht niet altijd ten
goede.
Dat doet niets af aan de indrukwekkende manier waarop Marja Bon de partij gestalte gaf: doortastend
als la Loriod, maar toch genuanceerd als ... tja, als la Bon. Uitmuntend.
Ook hoornist Hans Dullaert kweet zich voortreffelijk van zijn zware partij, en met name van het
solo-onderdeel Appel interstellaire, waarin Messiaen hoornsignalen een al dan niet denkbeeldige
galaxis instuurt.
Messiaens compositie beweegt zich tussen zingende sterren, en de canyons van de Amerikaanse staat
Utah. Met behulp van een eolifoon (windmachine) en een geofoon (een "zandtamboerijn") is het aardse
aspect wel heel letterlijk afgeschilderd.
De balans tussen strijkers en blazers van het ensemble lijkt op het eerste gehoor scheef te liggen.
In de loop van het stuk wordt echter steeds meer duidelijk dat dat de bedoeling is. Messiaen, organist
van huis uit, hanteert zijn groep van dertien solostrijkers als een soort vox humana-register,
dat met zijn tremulerende, soms etherische kleureffecten veel weg heeft van een gesublimeerde
Hollywood-muziek.
Dit openingsconcert had nagenoeg de allure van een historische gebeurtenis. Daaraan deed alleen de
matige belangstelling van het Amsterdamse concertpubliek afbreuk. En dat terwijl de toegangsprijs amper
de helft bedroeg van die voor een willekeurige aflevering van de eigentijdse C-serie, het stiefkindje
van het Concertgebouworkest.
Ook de radio heeft het evenement niet op zijn juiste waarde getaxeerd. Weliswaar neemt de NOS de
laatste uitvoering van het concert (vanavond nog in Den Haag en morgen in Utrecht) op voor latere
uitzending, maar een concert van dit kaliber moet natuurlijk live de ether in.
© Frits van der Waa 2006
