de Volkskrant van 2 november 1987, Kunst, recensie
Pril werk Mozart rechtlijnige en ontroerende commedia
La Finta Semplice van W. A. Mozart door Opera Forum. In de Twentse Schouwburg, Enschede. Herhalingen
t/m februari.
Twaalf jaar oud was Wolfgang Amadeus Mozart toen hij in 1768 zijn eerste echte opera schreef: La
Finta Semplice. Het is goed mogelijk dat het stuk nooit eerder in Nederland is opgevoerd, ook al
zegt het programmaboekje van Opera Forum daar niets over. Het getuigt van zin voor avontuur zo'n prille
Mozart op te voeren. Een eersteling die – zo blijkt nu – zeker gehoord mag worden, ondanks
zijn vele zwakke kanten.
Het libretto van La Finta Semplice, een bewerking van een komedie van Carlo Goldoni, werd
waarschijnlijk door papa Leopold uitgezocht. De jonge Wolfgang voorzag de hem voorgelegde lappen tekst
met hun warrige, aan de commedia dell'arte ontleende verwikkelingen ijverig van bijpassende
muziek. Dat deed hij zonder te psychologiseren, recht voor zijn raap: droevig is verdrietig, kwaad is
boos, en dronken is beschonken.
Het muzikale resultaat is rechtlijnig, naar diepgang hoef je niet te zoeken, maar primitief is het
zeker niet. Regelmatig val je van je stoel: hoe heeft een jongen van twaalf jaar dit gekund? En nog
opwindender zijn de kortstondige ogenblikken waarin je opeens om je oren wordt geslagen met de sfeer,
de geur, de voor-echo's van bijvoorbeeld Le Nozze di Figaro.
Intussen heeft Forum het niet makkelijk – zelfs niet met Mozart, maar daarover straks. Het
Overijsselse orkest- en operagezelschap is boos op minister Brinkman van WVC. Als Brinkman zijn
Kunstenplan door de Kamer krijgt wordt Forums orkest verkleind en mag het alleen nog maar
operabegeleidingen verzorgen. Daardoor komt er voor de opera-afdeling 2,8 miljoen gulden vrij.
Die moet dan wel 50 voorstellingen meer gaan geven.
Forum is vooral gegriefd omdat Brinkman hiermee de in juli gemaakte afspraken doorkruist. Die
betroffen een regeling om Forums tot 6,5 miljoen gulden opgelopen schuldenlast te saneren met behoud
van de dubbele symfonische- en begeleidingstaak.
Voordat dirigent Jan Stulen vrijdagavond de eerste maat van La Finta Semplice aangaf, kondigde
Forum-voorzitter P. H. Keuning een heel scenario van acties aan, met als sluitstuk een "Groot Muzikaal
Spektakel" op 15 november in de Schouwburg van Enschede, waarin Marco Bakker, Ronald Brautigam,
Louis van Dijk en andere coryfeeën zullen verschijnen.
De verontwaardiging van Forum is voorstelbaar. Maar het neemt niet weg dat al die vurige pleidooien
voor "kwaliteit" en "artistiek hoogwaardig aanbod in de regio" heel wat beter klonken dan het orkestrale
aandeel in La Finta Semplice.
La Finta Semplice betekent "de geveinsde eenvoud". In de opera betreft dat de
verleidingskunsten die een adellijke dame loslaat op twee eigenzinnige, ongetrouwde heren, teneinde hun
toestemming te verkrijgen voor een huwelijk tussen hun zuster en haar broer. Toevallig is die
"geveinsde eenvoud" ook typerend voor Mozarts muziek. Een enkel akkoordje hier, een simpel loopje daar,
maar als je denkt dat je daar geen moeite voor hoeft te doen omdat het "maar" muziek van een
twaalfjarig jongetje is, zit je er goed naast.
Zo klonken er schimmelige inzetten en zanderige tempi, en gelukkig, hier en daar nog een paar
geïnspireerde minuten. Geld voor een fatsoenlijk klavecimbel en een idem continuo-speler was er
blijkbaar ook niet meer bij Forum.
De vocalisten, zeven in getal, maakten veel goed. Schitterende partijen zijn weggelegd voor Tom
Haenen, die als de hardvochtige vrouwenhater Cassandro uiteindelijk door Rosina (Elena Vink) in het
huwelijksnet verstrikt wordt. Haenens wendbare, krachtige bas is geknipt voor Mozart-opera's: alle
registers zitten erop, van komische falset tot ontroerde diepte.
Weliswaar zong Sonja van Lier alsof ze een plak Stimorol achter de kiezen had, en leek Ruud van der
Meer flink verkouden. Maar hun optreden als de twee voor elkaar bestemde ondergeschikten straalde
evenveel enthousiasme en spiritualiteit uit als dat van Nico van der Meel, de heldhaftige officier
Fracasso, en van Henk Kreukniet als de huilerige Don Polidoro. De bijdrage van Leena Kiluunen, de door
Fracasso begeerde zuster, bescheiden als ze is, is vol expressie. Juist in deze rol lijkt Mozarts
latere werk al menigmaal zijn schaduw vooruit te werpen.
Een grappig contrast daarmee levert de gelijktijdige afschildering van uiteenlopende gevoelens, die
de ensembles van de bekende Mozart-opera's zo fascinerend maken. In La Finta Semplice is dat er
ook al, heel rudimentair maar niet minder geraffineerd uitgevoerd, in een ensemble op de teksten
ha-ha-ha! en boe-hoe-hoeh!
La Finta Semplice is met zijn oppervlakkige karakteruitbeelding en zijn ingewikkelde plot
bepaald geen volwassen opera. Forum heeft voor het weerbarstig geval de Italiaanse regisseur Vittorio
Patané ingeschakeld, een goede bekende. Bij Forum ensceneerde hij eerder Cosi fan tutte
en l'Italiana in Algeri, en in december komt hij weer voor La Clemenza di Tito.
Patané stelt in zijn regie het conflict tussen de geïmproviseerde commedia dell'arte
en Goldoni's gefixeerde, want opgeschreven, komedies in het middelpunt. Hij introduceert de spelers van
La Finta Semplice als een groep zwervende komedianten die in een verlaten theater "nog eenmaal"
zijn kunsten vertoont – wat niet lukt. Theater binnen het theater dus, een welhaast klassieke
dubbele bodem. Het is een intelligente oplossing, maar het probleem is dat de opera zelf die
dubbelzinnigheid niet in zich heeft.
In Patané's regie gedragen de figuren zich nu eens als de karakteristieke types van de
commedia, vervolgens als operazangers en dan weer als marionetten (wat door de vele neerhangende
touwen in het decor subtiel geaccentueerd wordt). Pantomime, poppenkast, wagenspel, alles zit erin, en
op het goede moment ook.
Maar op het meest directe niveau (dat van die twaalfjarige, rechttoe, rechtaan componerende Mozart)
is het stuk een opera. En dan zie je die dingen waar je je anders zo aan ergert. De stompzinnige
solo-aria, ondersteund door zinledige gebaren. Het ensemble waar de zangers zich in frontaal gelid tot
de zaal wenden. Het figurantendom, belichaamd in twee bultenaars die, druk dribbelend achterdoeken op-
en neerhijsen.
Patané heeft zichzelf een alibi verschaft voor alles wat "niet lukt". Het is vermoedelijk de
enig juiste oplossing. Maar wel een doordenkertje.
Het doet allemaal niets af aan de lichte ontroering die de voorstelling bij het versterven van de
laatste noten achterlaat. Dat is Mozart. Om even stil van te worden.
© Frits van der Waa 2006
