de Volkskrant van 29 september 1990, Kunst, recensie
Boulez realiseert een evenement van een verbijsterende volheid
Visioenen van een rasmusicus
Répons, van Pierre Boulez. Door het Ensemble InterContemporain o.l.v. Pierre Boulez. Beurs
van Berlage, Amsterdam.
Rust. Het gezicht als uit hout gekerfd, kin op de borst, buik vooruit. Maar zijn handen vliegen,
dwarrelen, gesticuleren in een soort van vingertaal. Alleen al de manier waarop Pierre Boulez een
partituur "speelt" onthult de rasmusicus.
Zo'n achthonderd mensen zagen de 65-jarige voorman van de Franse eigentijdse muziek donderdagavond
aan het werk. Ze waren getuige van een grandioos concert, dat gerust een historisch evenement genoemd
mag worden – ook al betrof het "slechts" de Nederlandse première van twee van Boulez'
composities.
Dialogue de l'ombre double uit 1985 fungeerde als een naar verhouding simpele introductie in
de gedachtenwereld van Boulez. Het werk, briljant uitgevoerd door klarinettist Alain Damiens, in
beurtzang met door hemzelf op band ingespeelde secties, is in wezen eenstemmig. Maar de voortdurend
langsschietende nootjes, guirlandes en trillers vormen iriserende klankcomplexen; uit voor- en
achtergrond, hoofd- en neventonen, ontwikkelt zich een schijnmeerstemmigheid; en de tegenstellingen
worden gearticuleerd met behulp van elektrische versterking en van een computer die het geluid
schijnbaar door de ruimte laat bewegen.
Kan de Dialogue omschreven worden als de rap vliedende wisselspanningen tussen twee
verschillende individuen, dan doet Répons zich voor als een complex en labyrintisch
vertakt sociogram. Alleen al de indrukwekkende hoeveelheid aangehangen apparatuur bevestigde dat beeld.
In het midden van de zaal zit een ensemble van vierentwintig musici. Ze spelen – bijna –
onversterkt. Daaromheen zit het publiek. Daaromheen zes solo-instrumenten (piano's, harp, cymbalom,
xylofoon en vibrafoon), waarvan het geluid per computer getransformeerd en ruimtelijk uitgestuurd
wordt. Solisten en ensemble wisselen elkaar, zij het soms heel rad, af in een spel van vraag en antwoord (Répons).
Behalve een muzikaal meesterwerk is Répons ook een soort demonstratiestuk. Het toont
dat de technologische vernieuwingen, tot stand gebracht aan het door Boulez geleide IRCAM ook praktisch
toepasbaar zijn. Maar het gaat Boulez om de realisatie van een muzikaal visioen, niet om een spel met
effecten; het gaat om het slechten van de barrières tussen tonen en timbres, en om een levend,
want door de musici beïnvloed elektronisch geluid.
De mate van vervorming is dan ook bescheiden, en pas aan het slot belanden de solisten in een
surrealistische klankwereld vol flonkerende arpeggio's.
De klank van Répons is van een verbijsterende volheid, soms zelfs zo overdadig dat ze
vervloeit tot geluidsmassa. Wellicht speelde de ruime akoestiek van de Goederenbeurszaal, die nooit
eerder voor concerten gebruikt is, daar een rol bij. Overigens vormde geluidsoverlast van buitenaf –
het gedruis van koopavond en trams, in de slotsectie zelfs uitgebreid met een luid gebeuk op de muur –
een ernstiger probleem.
© Frits van der Waa 2006
