de Volkskrant van 2 juli 1991, Kunst, recensie
Festival Nieuwe Muziek herdenkt componist op eigenzinnige wijze
Mozart-puree met verrassingen en tegenvallers
Festival Nieuwe Muziek Zeeland. Concerten door het Xenakis Ensemble o.l.v. Diego Masson, Gerard
Bouwhuis, Cees van Zeeland e.a. Kloveniersdoelen, Middelburg.
Over het Festival Nieuwe Muziek Zeeland mag je eigenlijk geen sombere geluiden laten horen. Er is
immers in recente jaren hard geknokt voor het behoud van het festival, dat donderdag zijn vijftiende
aflevering is ingegaan. Bovendien is het hele evenement praktisch gesproken het werk van
één man, Ad van 't Veer, die er toch weer, met listige sluipdoor-kruipdoor-manoeuvres, in
is geslaagd een programma samen te stellen dat de meest onwaarschijnlijke tegenpolen op een zinnige
manier met elkaar verbindt.
Toch hadden de verschillende concerten en de atmosfeer tijdens het afgelopen weekeinde wel iets
uitbundiger kunnen zijn. Wellicht kwam dat door het ontbreken van een flamboyante, spraakmakende
hoofdpersoon. Want de centrale componist van dit jaar is al twee eeuwen overleden.
De Nieuwe Mozart, luidt het motto van het Festival Nieuwe Muziek. Een spitsvondig gekozen
rode draad: als je er aan trekt blijft nagenoeg de hele kluwen van geïmproviseerde, gecomponeerde,
oude en nieuwe muziek, workshops, lezingen en wat dies meer zij er aan hangen. En de bedoeling is
natuurlijk dat wie voor Mozart komt ook meegeniet van de eigentijdse muziek en vice versa.
De Nieuwe Mozart krijgt gestalte in de nieuwe, of beter gezegd vernieuwde, Mozart-interpretaties van
Frans Brüggen, Jos van Immerseel en hun beider ensembles, in nieuwe muziek die iets te maken heeft
met het werk van de herdachte, en in verscheidene oude en nieuwe stukken van 35-jarige componisten.
Mozart was immers 35 toen hij stierf. Aanleiding voor een confrontatie met de 35-jarige Pierre Boulez
(Structures II) en de 35-jarige John Cage (Sonatas and Interludes for prepared piano),
maar ook met jongere meesters.
De Italiaanse componist Luca Francesconi is net als Mozart geboren in '56. "Al die parallellen tussen
Mozart en componisten van nu zijn hoop ik een grap", stelde hij bij een inleiding op zijn werk. "Ik wil
niet doodgaan in 1991."
Francesconi is geen onbekende in Nederland, met name sinds het Rotterdamse Confrontaties-festival
hem anderhalf jaar geleden in het zonnetje zette. Nieuwe Muziek doet het nog eens over: met zeven
stukken is Francesconi aardig aan bod gekomen. Terecht.
Net als zijn leermeester Luciano Berio schrijft Francesconi composities die opvallen door helderheid,
kracht, een wonderbaarlijke instrumentatie, en menige, maar nimmer banale zinspeling op andere
muziek-genres of -culturen. Zo opent zijn Tweede hoboconcert, speciaal voor deze gelegenheid
gecomponeerd, met een jazzy plukbas, een reminiscentie die overigens snel wordt weggevaagd door
krinkelende strijkkwartetfiguren, waarna de solist en het ensemble in priemende tonen een harmonisch
staketsel beginnen op te zetten, dat steeds oorstrelender en sterker ritmisch gearticuleerd wordt. Ook
Finta di Nulla, voor sopraan en ensemble laat horen dat Francesconi's grote kracht ligt in het
vervlechten van voor- en achtergrond, een- en meerstemmigheid, en instrumentale kleuren. Zijn
drie uitgevoerde solo-stukken zijn daarbij vergeleken wat gewoontjes.
Het overgrote deel van de uitvoeringen was de afgelopen dagen in handen van het Xenakis Ensemble, of
van musici daaruit. Het ensemble, tien jaar geleden opgericht onder auspiciën van het Festival en
componist Iannis Xenakis, leverde buitengewoon sterke uitvoeringen, dikwijls sterker dan de stukken
zelf. Een stuk als Mosaico II van de Spanjaard Cesar Camarero bevestigde de reeds bij het
Holland Festival opgedane indruk dat het slapjes toegaat in het Spaanse componeren. Maar die indruk
werd prompt met kracht gecorrigeerd, want Sinamay van Camarero's 30-jarige landgenoot Jesus
Rueda is een vlammend stuk, met een oorspronkelijk getint idioom, vol venijnige akkoordtrillers, en
scherpe haarspeldbochten die een beroep doen op virtuoos teamwork. Er zit een element van bluf in: door
de gepeperde akkoorden schemert een glimp van Broadway-genotzucht, en soms lijkt het spectaculaire
vuurwerk te fungeren als camouflage voor losse flodders. Maar toch een verheugende verrassing.
Mozart zelf kwam er minder goed af. Een van de oorzaken is natuurlijk dat van al zijn muziek
top-uitvoeringen beschikbaar zijn, en daar konden de musici van het Xenakis Ensemble toch niet mee
wedijveren. Hoboïst Rombout schitterde opnieuw met zijn aandeel in het Hobokwartet KV 370,
maar de bijdrage van de drie strijkers ging af en toe nogal tegen de haren in. Dat componeren "naar
aanleiding van" Mozart tot een nogal geforceerde ondernemingen zou leiden was tamelijk voorspelbaar,
maar de fluit-en-harp-puree van Ivan Fedele's Imaginary Skylines was toch wel onverwacht
onverteerbaar.
De Nederlandse componist Maarten van Norden (35) is er beter uitgekomen met zijn ensemblestuk
Woolfie (het koosnaampje dat de makers van de Amadeus-film Konstanze in de mond gelegd
hebben). Van Norden heeft in zijn (nog onvoltooide) compositie enkele patronen uit Mozarts Veertigste
symfonie op hardhandige wijze geabstraheerd, en onderworpen aan zijn eigen, percussieve grammatica.
Virtuoos en eigenzinnig is het stuk zeker. Weliswaar lijkt het soms een doodlopend zijstraatje in te
slaan, zoals ook het oorspronkelijke Mozart-materiaal wat plotseling om de hoek komt, maar hopelijk
valt dat alles in de voltooide versie op zijn plaats.
De Mozart-mallemolen waarin pianist Guus Janssen en mime-speler Teo Joling een uur lang rondtolden
vormde al een voorproefje op de improvisatoren (onder andere Herman de Wit en het Willem Breuker
Kollektief die zich deze week in Middelburg met Mozart gaan bemoeien. Hopelijk komt er dan wat meer
leven in de brouwerij. Daar is nog ruim de tijd voor, want het festival woedt, langer dan ooit, voort
tot 21 juli. Maar zelfs nu al staat vast dat dit fantasierijke feest kleurrijk afsteekt tegen een
grauwe massa van honderden overige Mozart-herdenkingen.
© Frits van der Waa 2006
