de Volkskrant van 17-01-1998, Pagina 11, Kunst, recensie
Fascinerende confrontatie met Monteverdi
Confrontaties: werk van Tsoupaki, Monteverdi, Mackee en Mozart. 14 en
15 januari, Paradijskerk en Zaal De Unie, Rotterdam.
Wie zich aan een ander spiegelt, spiegelt zich zacht, heet het, maar in de
kunst gaat dat niet op. Wie zich daar aan een ander spiegelt loopt groot
risico zijn neus te stoten. Daarom zijn de vier componisten die in het
Rotterdamse Confrontaties-festival hun werk tegenover dat van bewonderde
voorgangers zetten moedige figuren. En afgaande op de eerste twee concerten
hebben ze bovendien het vermogen om een dergelijke krachtmeting te doorstaan.
Vooral het eerste programma, waarin de in Nederland wonende Griekse
componiste Calliope Tsoupaki een aantal Monteverdi-madrigalen door haar eigen
zetting van Tasso's Combattimento di Tancredi en Clorinda heen vlocht,
leverde een fascinerend concert op. Natuurlijk waren de prachtigste momenten van Monteverdi, maar dat pleit
alleen maar voor de smaak van Tsoupaki, die hier enkele van de fraaiste
werken uit Monteverdi's oeuvre bij elkaar had gezocht.
Toch deed haar nieuwe werk, E guerra e morte, een stuk dat bij elkaar ruim
een half uur duurt, daar in kracht en schoonheid weinig voor onder, mede
dankzij de voortreffelijke uitvoering van Cappella Amsterdam, aangevoerd door
Daniel Reuss. Doordat Tsoupaki het koor laat begeleiden door een vierkoppig
barok-ensemble valt de verbintenis met de tijd van Monteverdi ogenblikkelijk
op. Maar haar idioom is een wonderlijke en zeer persoonlijke versmelting van
elementen uit Middeleeuwse, barok- en twintigste eeuwse muziek. Het is
sobere, maar uiterst expressieve muziek, waarin alles in dienst staat van de
melodie, die op haar beurt weer volledig in dienst staat van de tekst - het
dramatische verhaal van twee geliefden die, zonder elkaars identiteit te
kennen, verwikkeld raken in een gevecht met dodelijke afloop.
Tsoupaki beeldt de verschillende stemmingen uit met typisch barokke
stijlmiddelen als echo-effecten en arpeggio's, maar daartegenover staat dan
weer het wapengekletter van Bartok-pizzicati, of een nachtmuziek vol ijle
glissandi. Tegenover grote reciterende koorblokken staan de woorden van de
beide hoofdpersonen, die meestal solistisch gezongen worden. Het enige wat
niet goed uit de verf komt zijn die paar gesproken teksten, die in dit zo
sterk door melodie bepaalde discours letterlijk uit de toon vallen.
Het werk van Tsoupaki illustreert duidelijk waar het in deze aflevering van
Confrontaties om gaat: niet om een muzikale polemiek met het verleden, maar
eerder om een verzoening. Wat tegelijkertijd weer een kritiek inhoudt op de
verplichting 'modern' te zijn die de hedendaagse muziek jarenlang beheerst
heeft.
De Amerikaan Steven Mackey, die Mozart als sparring-partner heeft gekozen,
gaat minder ver dan Tsoupaki in zijn terugkeer naar de traditie. Zijn Humble
River, dat eveneens in partjes werd uitgevoerd, afgewisseld met Mozarts vier
fluitkwartetten, getuigt eerder van een Stravinskiaanse visie op het
verleden. Mackey weet dissonanten de werking van zuivere akkoorden op te
leggen en traditionele gebaren een onverwachte ritmische draai te geven.
De confrontatie was minder treffend, omdat Mozarts fluitkwartetten, zelfs in
de sprankelende uitvoering van Eleonore Pameijer en consorten, niet over de
hele linie even boeiend zijn. Daarbij betoont Mackey zich aanvankelijk heel
terughoudend - zoals ook in de titel Humble River tot uiting komt. Heel langzaam groeit het stuk van twee- naar vierstemmigheid, om pas nadat de
laatste noten van Mozart verklonken zijn uit te botten in een fantasierijke
reeks transformaties die steeds worden voortgedreven door een hortend
mechaniek van accenten en pizzicati.
De voortdurende evolutie lijkt hier en daar doelloos, maar de manier waarop
Mackey in luttele momenten, bijna zonder dat je er erg in hebt, complete
metamorfoses tot stand brengt, getuigt van vakmanschap en - inderdaad - van
een Mozartiaanse speelsheid.
Nadat de derde in de rij, de Sloveense componist Uros Rojko, gisteren zijn
commentaar op Brahms heeft mogen leveren wordt Confrontaties vandaag besloten
met een programma waarin de Zwitserse componist Beat Fuller het opneemt met
de in 1987 overleden Morton Feldman. Want ook de twintigste eeuw behoort alweer bijna tot het verleden.
© Frits van der Waa 2006
