de Volkskrant van 01-07-1998, Pagina 14, KUNST, interview
De blokfluit begint nu echt modern te worden
De blokfluit ondergaat een emancipatieproces. Het instrument
wordt revolutionair gemoderniseerd, en er komt steeds meer
repertoire. In de blokfluitweek, mede- georganiseerd door WALTER VAN
HAUWE, wordt de balans opgemaakt.
TIEN JAAR NADAT de IJsbreker in Amsterdam voor het eerst een
blokfluitweek organiseerde, is de tijd aangebroken om opnieuw de balans
op te maken. De blokfluit is de kindertijd, waarmee hij door toedoen van
de muziekpedagoog Carl Orff jarenlang werd geassocieerd, inmiddels wel
ontwassen, maar de emancipatie van het instrument is nog steeds in volle
gang.
In een bestek van vijf dagen brengt een stoet van blokfluitspelers en
andere musici bijna tachtig nieuwe stukken voor of met blokfluit tot
klinken. Daarbij krijgt de combinatie van blokfluit en elektronica
speciale aandacht.
'Omdat het geluid van een blokfluit veel lijkt op een simpele
sinustoon sluit het heel goed aan bij de elektronica', zegt programmeur
Walter van Hauwe, 'en er zijn steeds meer componisten die dat ontdekken.
Om de drempelvrees voor die apparaten weg te nemen hebben we vier
workshops georganiseerd, onder leiding van Paul Jeukendrup. Het begint
met microfoontechniek en eindigt met harddisk editing. Dat loopt storm:
we hadden aanvankelijk op acht mensen gerekend, maar nu zijn er al
veertig inschrijvingen.'
Van Hauwe, zelf een gevierd blokfluitist, zet zich al dertig jaar in
voor de ontwikkeling van het instrument. De afgelopen tien jaar werkte
hij onder andere aan een uitgebreide catalogus van eigentijdse
blokfluitmuziek. Sinds vorige week is die toegankelijk via Internet
(www.blokfluit.org). Van Hauwe: 'Ik heb nu 18 honderd titels met over de
veertig informatievelden per titel, compleet met muziekvoorbeelden en
later ook audio-fragmenten. Bij de eerste blokfluitweek bleek dat er
veel behoefte was aan zo'n inventaris. Verder rees de vraag: waarom
spelen we die muziek op een historisch instrument, dat zich sinds de
achttiende eeuw niet verder heeft ontwikkeld? Er is de laatste jaren
sprake van een tamelijk revolutionaire ontwikkeling in de
blokfluitbouw.'
'Dit instrument' - hij slaat een koffertje open - 'is nog niet eens
echt af. Twee jaar geleden kwam de bouwer er mee aan, en hij zit er nog
eindeloos aan te sleutelen. Er zijn wereldwijd maar acht of tien mensen
die zo'n ding hebben.'
De nieuwe blokfluit onderscheidt zich op het oog vooral door een paar
extra kleppen. 'Dat is alleen maar ondersteunend', licht van Hauwe
toe. 'Het verandert aan de klank niets. De belangrijkste eis was dat het
een blokfluit moest blijven. Maar wat we graag wilden was een instrument
met een grotere omvang, dat gelijkzwevend gestemd zou zijn en dynamisch
meer mogelijkheden had. En ook wilden we graag af van die traditionele
c- en f-stemmingen uit de Renaissance. Dat laatste is bijna zo ver, de
andere dingen zijn er nu.'
Nu de blokfluit werkelijk een modern instrument begint te worden
pleit Van Hauwe ervoor de Engelse benaming recorder te vervangen door
blockflute: 'Recorder is een belachelijke term uit de achttiende eeuw.
Engelse dames hadden toen blokfluitjes waarmee ze vogeltjes in kooitjes
bepaalde geluiden voorspeelden. Die moesten dat dan nadoen - echt de
omgekeerde wereld.' De fluit werkte dus als een 'inprenter', een
recorder. Van Hauwe: 'Omdat de verwarring met tape-recorder zo groot was
heb ik al vijftien jaar geleden de term blockflute verzonnen. Dat is
geen nieuw woord, het is ook een register in Engelse orgels. Het lag er
gewoon. En nu we een modern instrument hebben, met nieuwe grepen, een
nieuwe blaastechniek, een nieuwe articulatietechniek, wordt het tijd dat
het een nieuwe naam krijgt.'
Het programma van de blokfluitweek bevat tevens veel stukken voor de
combinatie van blokfluit en andere instrumenten. Zo brengt Van Hauwe
samen met het ensemble The Interval Chamber twee nieuwe werken van
Rafael Reina en André Douw ten gehore, waarin uitheemse
blaasinstrumenten als een taragato en een nagaswaram te horen zijn. 'Het
stuk van Reina is gebaseerd op Indiase raga-stemmingen', vertelt Van
Hauwe. 'Het octaaf is in 98 stapjes verdeeld. Dat is om gek van te
worden, je moet je oren ontzettend scherpen. Het is niet specifiek voor
dit nieuwe instrument geschreven, maar ik kan met niet meer voorstellen
dat ik dat op een historisch gebouwde fluit zou spelen.'
Bekende componisten ontbreken nagenoeg in het programma van de
blokfluitweek, omdat Van Hauwe ditmaal een lans wil breken voor onbekend
repertoire. Bij vrijwel alle concerten treden twee of drie
blokfluitisten op. Diversiteit staat voorop. 'Ik heb het een beetje
gespreid, anders krijg je van die blokvorming', zegt Van Hauwe. 'De
bedoeling is dat je ziet: dit is de stand van zaken, vlak voor de
eeuwbreuk. Het zijn heel verschillende stukken, maar je kunt wel zeggen
dat het niveau gestegen is. Er gaan steeds betere componisten voor het
instrument schrijven, omdat er steeds betere spelers zijn. Dat is echt
verbijsterend. Ik word links en rechts ingehaald door mijn eigen
leerlingen - wat ook de bedoeling is natuurlijk.'
De toekomst van de blokfluit mag rooskleurig zijn, voor de spelers is
dat allerminst het geval. Vooral in de sector van de barokmuziek is de
malaise groot. Van Hauwe: 'Het grote barokpubliek zit allang weer naar
Schubert te luisteren. Ton Koopman en Frans Brüggen hebben het hele
publiek meegenomen, de negentiende eeuw in. Zo is de goede barokke
kamermuziek weer een beetje underground geworden. Dat wordt wel weer
leuk, met nieuwe kleine ensembles, maar dat duurt zeker nog even. Het is
een golfbeweging. En intussen trekt dat hele leger zeer capabele
blokfluitspelers zich de haren uit het hoofd, want die hebben geen baan,
geen concerten.
'Op het Sweelinck Conservatorium werken we er zelfs aan om het
hoofdvak blokfluit om te zetten in de specialisatie 'barokblazer' - dus
dat je bijvoorbeeld barokhobo, traverso en blokfluit beheerst. Net zoals
het vroeger was. En het hoofdvak blokfluit zal zich gaan richten op
moderne muziek, met ondersteuning van barokke of traditionele
technieken. Daar ligt de enige kans om het vol te houden.'
De Blokfluitweek, 3 t/m 8 juli, IJsbreker Amsterdam.
© Frits van der Waa 2006
