de Volkskrant van 15-11-1999, Pagina 9, Kunst,
Spirituele muziek gehuld in toneelmist
AMSTERDAM
Het beestje moest een naam hebben, maar echt gelukkig zijn de deelnemers aan het Symposium Nieuwe Spirituele Muziek er niet mee. 'Bestaat er goede muziek die niet spiritueel is?' vraagt musicologe Svetlana Neytcheva zich af, en legt daarmee de vinger op de zere plek.
Misschien is 'spiritualiteit' een dwaalspoor: er zijn sprekers wier betoog zo'n hoge vlucht neemt dat zij - en hun gehoor - al spoedig de vaste grond onder de voeten kwijtraken. Uitspraken als 'Binair denken heeft altijd een morele dimensie' zijn niet van de lucht.
Hoe lastig het verschijnsel ook te definiëren is, toch is er wel degelijk sprake van een stroming. Overal ter wereld zijn er componisten die zich afkeren van de verworvenheden van het modernisme, en zoeken naar muziek met een emotionele, zo niet mystieke lading. Omdat ze zich bedienen van beproefde middelen als tonaliteit, herhaling, en breed aangezette climaxen en contrasten worden ze door critici uit het 'moderne' kamp vaak met de nek aangezien. Maar, zoals Gustav Mahler al zei, 'Het belangrijkste van de muziek staat niet in de noten.'
De Stichting Gaudeamus, eens bij uitstek het bolwerk van dit gewraakte modernisme, heeft de afgelopen week een aantal prominente vertegenwoordigers van deze nieuwe stroming bijeengebracht in het Festival Nieuwe Spirituele Muziek. Het programma bevatte provocerende elementen. Naast werken van componisten als Arvo Pärt, Giya Kantsjeli en Joep Franssens kon men zich laven aan boventoonzang uit Mongolië en spirituele pop van het Engelse gezelschap Loop Guru.
Vrijdagavond in Paradiso schalt tijdens de pauze de dertig jaar oude Pink Floyd-lp Ummagumma uit de luidsprekers. Dat deze klanken vrijwel naadloos aansluiten bij het thema geeft te denken. De avond staat in het teken van de elektronica, maar wordt overschaduwd door technische problemen. Het wachtende publiek wordt bij herhaling bespoten met wolken toneelmist, een toepasselijk symbool voor de wazigheid die de Spirituele Muziek omgeeft.
De 'Dag van Bezinning' waarmee het festival zaterdag in de Westerkerk wordt afgesloten is beduidend geslaagder, al lukt het nog steeds niet om tot een betere afbakening van het begrip te komen. Suggesties als 'nieuwe lyriek' en 'reli-classic' worden tijdens een forumdiscussie zonder omhaal van tafel geveegd. 'Ontologische muziek' maakt ook weinig kans. Componist Joep Franssens stelt zelfs voor om af te zien van enige naamgeving, omdat het hier gaat om een nieuwe ontwikkeling. Zo nieuw is de 'spirituele muziek' overigens ook weer niet. Een van de boegbeelden van de stroming, de Estlander Arvo Pärt, geniet al meer dan twintig jaar bekendheid met zijn neo-Middeleeuwse 'tintinnabuli'-muziek.
Ook de Georgische componist Giya Kantsjeli (64) is allesbehalve van gisteren, al is de werkelijke faam pas gekomen na zijn emigratie uit zijn geboorteland in 1991. De vier delen van zijn cyclus Life without Christmas (een verwijzing naar het Kerstmis-loze bestaan onder het Sovjet-regime) vormen de muzikale pijlers van de Dag van Bezinning.
Het ritueel wordt voltrokken door Nieuw Sinfonietta, dat onder aanvoering van Andrei Boreiko een bezonken uitvoering geeft van Kantsjeli's melancholieke, traag verglijdende muziek. De vredige, oorstrelende texturen worden meer dan eens ondermijnd door prangende dissonanten, en doorbroken met huiveringwekkende uitbarstingen, zodat twee meisjes op de voorste rij angstig hun handen voor de oren slaan. Maar uiteindelijk is de overwinning aan de schoonheid en de verstilling, al brengen twee langs de kerk razende motoren nog even de boze buitenwereld in gedachten.
© Frits van der Waa 2006
