de Volkskrant van 29-11-1999, Pagina 8, Kunst, Recensie
Ebony Band brengt mooi hoorspel in concertzaal
Werk van Seiber/Szigeti, Gronostay, Kahn en Van Warmerdan/Van Kooten, door de Ebony Band, Cappella Amsterdam en Toneelvereniging Stuk voor Stuk o.l.v. Werner Herbers. 27 November, Muziekcentrum Vredenburg, Utrecht.
Paul Vlaanderen en Paulus de Boskabouter komen nooit weerom. Ergens in de jaren zestig is het radiohoorspel een stille dood gestorven. Maar Werner Herbers en zijn Ebony Band blazen het vergeten genre nieuw leven in. In het Utrechtse Muziekcentrum bracht het gezelschap zaterdag niet alleen enkele 'radiofonische' composities uit de jaren dertig ten gehore, maar ook een kersvers hoorspel, Het Zwaailicht, geschreven door Kees van Kooten en gecomponeerd door Vincent van Warmerdam. Het leverde een fascinerend en vaak hilarisch programma op, dat te zijner tijd ook op de radio zal worden uitgezonden.
In de jaren dertig was radio een onontgonnen medium dat kunstenaars uitdaagde nieuwe vormen te ontwikkelen. Dat is goed te horen in de muziek die Mátyás Seiber en Mihály Szigeti schreven voor het komische hoorspel Die vertauschten Manuskripte. Het verhaaltje gaat over een componist die voor zijn beide minnaressen een schlager schrijft - de een frivool, de ander gevoelvol - , maar per ongeluk de enveloppen verwisselt. Alle aanleiding om vrolijk heen en weer te zappen tussen recitatieven, ragtime, Bach en big band. De swingende uitvoering van de Ebony Band wint aan kracht dankzij de gloedvolle bijdrage van Cappella Amsterdam, spreekstalmeester Daniël Reuss, en een zangerstrio dat perfect de juiste satirische toon weet te treffen.
Mord, een 'doorgecomponeerd' hoorspel van Walter Gronostay, gaat over een man die ontdekt dat zijn vrouw het met een ander houdt, met alle gevolgen van dien. Gronostays motorische muziek is beduidend grimmiger van toon: dreigende spreekkoren vertolken de malende gedachten van de bedrogen echtgenoot. Niettemin krijgt ook dit stuk een lichte toets, dankzij de 'ouderwetse' geluidseffecten van Leo Knikman, die driftig in de weer is met telefoons, deurbellen en glazen spuitwater.
Ook in Het Zwaailicht heeft Knikman een belangrijk aandeel, maar hier zijn de effecten op de moderne manier gesampled. Het is het enige onderdeel met volledig gesproken hoofdrollen, maar tekst en muziek zijn niettemin listig dooreengeweven. Zo klinkt er uit de radio's van de taxi's waarin de hoofdpersoon op weg is niet alleen house-muziek, maar ook een verstild lied met strijkkwartetbegeleiding.
De kracht van dit hoorspel zit hem allereerst in de messcherpe teksten. Van Kooten heeft aan een of twee zinnen genoeg om een complete situatie neer te zetten, inclusief dubbele bodems. Wanneer de man ten slotte zijn bestemming bereikt, en een vrouw hem opendoet met de woorden: 'Frans! Hoe kom je aan mijn adres?' spreekt dat boekdelen, terwijl het antwoord 'Ik zag de adreswijziging bij Boorman', suggereert dat we hier te maken hebben met de hoofdpersoon uit Kaas en Lijmen - waarmee de voortdurende verwijzingen naar Willem Elsschot onverwacht in een nieuw licht komen te staan.
© Frits van der Waa 2006
