de Volkskrant van 17-10-2000, Pagina 11, Kunst, Portret
'Elk stuk is een reis, alsof je wordt meegenomen'
AMSTERDAM
Roderik de Man is een veelgevraagd componist geworden. Zijn muziek is 'niet eenvoudig' omdat hij mensen wil 'uitdagen'.
Zijn studio bevindt zich driehoog achter in een pandje in de Jordaan, en het vloeroppervlak bedraagt nauwelijks meer dan vier vierkante meter, maar componist Roderik de Man (59) is er de koning te rijk. Met de huidige computertechnologie kun je immers alle kanten uit: 'De componist van nu is eigenlijk een kleine ondernemer geworden', vindt hij. 'Hij kan zelf een kant-en-klaar product afleveren, als hij dat wil.'
De Man combineert zijn ondernemerschap vooralsnog met een baan als theorie- en compositiedocent aan het Koninklijk Conservatorium in Den Haag. Zijn oeuvre bestaat hoofdzakelijk uit bondige werken met een bescheiden bezetting, die veelal aan de kleinschaligheid ontstijgen door de combinatie van levende musici en elektronisch geluid. De welsprekendheid van zijn muziek heeft De Man de laatste jaren tot een veelgevraagd componist gemaakt. Zo reist Orkest de Volharding de komende week door het land met een programma van overwegend premières, waaronder De Mans Volatile Voices een prominente plaats inneemt.
'Componeren kun je niet leren', stelt De Man. 'Dat kun je of dat kun je niet, net als improviseren. Dat vind ik nog steeds, ook al geef ik nu zelf compositieles.' Hij begon als slagwerker, bekwaamde zich vervolgens in de 'theorie der muziek' en volgde compositielessen bij Kees van Baaren en Dick Raaijmakers aan hetzelfde conservatorium waar hij nu al 28 jaar lesgeeft. 'Vooral bij Dick Raaijmakers heb ik veel geleerd', zegt hij. 'Die liet me zulke krankzinnige muziek horen dat ik volkomen verward en gedesoriënteerd uit de les kwam, en dat was heel goed.'
Aanvankelijk werkte De Man in de studio van het Conservatorium, maar bouwde hij allengs een eigen arsenaal aan apparatuur op. Hoewel de Revoxen, filters en oscillatoren inmiddels hebben plaatsgemaakt voor de computer, en de tape voor de cd, hecht hij sterk aan de kwaliteit van op analoge wijze bewerkte of gegenereerde klanken. 'Ik werk veel met gesampled geluid', zegt hij, 'en dat is een analoog begin. Als je een snaar tien keer aanstrijkt, is het tien keer écht verschillend. Zo probeer ik de elektronische gedeeltes ook te maken - niet dat de tape een instrumentale partij imiteert, maar zo, dat hij dezelfde soort klankkwaliteit heeft als het instrument.'
Een stuk is voor De Man goed wanneer alles klopt. De kleuren, de tijdsverhoudingen, de hoeveelheid instrumenten. En, niet te vergeten, als ook het muziekmaken zelf een plezierige bezigheid is. 'Dat vind ik heel belangrijk, dat de mensen die mijn muziek spelen daar niet alleen een verstandelijk, maar ook bijna fysiek genoegen aan beleven. Misschien is dat ook wel de reden dat ik niet zulke eenvoudige muziek schrijf; ik vind dat je mensen moet uitdagen.'
Voor het elektronisch gedeelte van Volatile Voices verkoos De Man ditmaal geen gesamplede instrumenten te gebruiken, maar stemmen en kreten. De Volharding was oorspronkelijk een politiek orkest, dat buurthuizen en concertzalen verrijkte met een knoestige mix van kunst- en strijdmuziek.
De Man: 'Daar horen geen ontzettend knetterende elektronische toestanden bij, vond ik. Eerder protestliederen, maar dat is voorbij. Maar het is een big band-achtige bezetting, en daar passen heel goed kreten bij. Ik heb veel jazz in mijn verleden, door dat slagwerk. Dus ik ben op zoek gegaan, en heb alle mogelijke kreten gevonden. Er zitten Franse veeboeren in, Tibetaanse monniken, Berbers en Marokkanen. Als die een feest geven, heffen de vrouwen een ululerend gezang aan, een heel opwindend geluid. Daar begint het stuk dan ook mee. Er zitten aanmoedigingskreten in, een begrafenisritueel, van alles wat, het hele spectrum van menselijke emoties.
'Het is een soort reis - veel van mijn stukken schijnen dat te hebben. Het gevoel dat je meegenomen wordt, dat is wel de bedoeling. Filmachtig, wordt ook wel gezegd. Dat vind ik helemaal niet erg. Ik vind het leuk als muziek sterke beelden oproept. En in zekere zin is ieder stuk een reis. Je gaat als componist op weg, zonder helemaal zeker te weten of je wel daar zult aankomen waar je wilt. En aan het eind draait het verhaal zich om, want dan moeten anderen op hun eigen manier retraceren wat jij hebt gedaan.'
Bij het componeren werkt De Man de elektronische en de instrumentale laag gelijktijdig uit. 'Het een voedt het ander', zegt hij. 'Ik kies bepaalde elementen, bepaalde intervallen, en ga daar dan mee experimenteren. Uiteindelijk ben ik dan vaak zelf verbaasd hoe veel je overhoop haalt en hoe weinig je eigenlijk nodig hebt - dat het het meest effectief is om heel zuinig met je noten om te gaan.'
Toch vindt hij 'gelaagdheid' een van de belangrijkste eigenschappen van zijn muziek. 'Dat geeft je de mogelijkheid het elke keer weer anders te horen. Zoals je een fuga van Bach wel honderd keer kunt beluisteren en toch iedere keer weer wat anders hoort. Dat heeft natuurlijk te maken met polyfonie. Tegen mijn studenten zeg ik ook altijd: 'Contrapunt is eigenlijk niets anders dan het gelijktijdig laten plaatsvinden van verschillende dingen, maar op zo'n manier dat je ze allemaal kunt waarnemen.' Daar komt het iedere keer weer op neer.'
Werken van De Man, Henneman, Smetanin, Hayden en Van der Meulen door Orkest de Volharding o.l.v. Jurjen Hempel. Nijmegen (18/10), Arnhem (19/10). Amsterdam (20/10) en Apeldoorn (24/10).
© Frits van der Waa 2006
