de Volkskrant van 08-10-2001, Pagina 11, Kunst, Recensie
Eindeloos herkauwde drieklanken
Achnaton van Philip Glass door Muziektheater Hollands Diep o.l.v. Cilia Hogerzeil en Neal Stulberg. 5 oktober, Containertheater, Zwijndrecht. Herhaling: 9. 10, 12 en 13/10.
Bij het aanschouwen van de opera Achnaton van Philip Glass wordt al snel duidelijk dat het lot van de hoofdpersoon verre van benijdenswaardig is. Niet alleen loopt het slecht met hem af, maar bovendien moet hij gedurende heel zijn regime als farao van Egypte naar die verschrikkelijke muziek van Glass luisteren.
Achnaton beleefde vrijdag, zeventien jaar na het jaar van ontstaan, zijn Nederlandse première, maar bevatte totaal niets nieuws, althans voor diegenen die al eens werk van deze vooraanstaande minimal music-componist gehoord hebben. De inmiddels 64-jarige Glass borduurt namelijk al een kwart eeuw lang voort op dezelfde verzameling muzikale stoplappen.
In Achnaton komen we opnieuw de eenzame visionair tegen die, omringd door een grote volksschare, zijn idealen bezingt in lijzige lijnen onder begeleiding van eindeloos herkauwde drieklanken. Het is een concept dat elke regisseur steevast in de richting van dezelfde oplossing dwingt. In Satyagraha, de Glass-opera die in 1980 in Nederland ten doop werd gehouden, bewoog de meute zich met twee stappen naar voren, en dan weer een stapje terug. In de Achnaton-enscenering van Cilia Hogerzeil gaat het precies zo, al gaat de inventiviteit van de regisseuse wel degelijk een stapje verder: de schommelbootjes waarop de protagonisten in het derde bedrijf gezeten zijn, leveren het perfecte visuele complement van de muziek, die immers ook voortdurend beweegt zonder van zijn plaats te komen. Ook in overige opzichten moet het de makers nagegeven worden dat ze binnen de beperkingen die Glass' denktrant oplegt tot hoogwaardige prestaties zijn gekomen.
De zangers en het Nederlands Ballet Orkest musiceren dat, of beter gezegd, alsof het een aard heeft. Het koor, een gezelschap van amateurs en conservatoriumstudenten, is zelfs zo krachtig dat countertenor Steve Dugardin (Achnaton), alt Marion van den Akker en de overige solisten er soms bij in het niet vallen. Bewonderenswaardig is vooral de ijzeren discipline van de vocalisten, die Glass' repeterende deunen uit hoofd opdreunen zonder de kluts kwijt te raken.
Op rolletjes liep het bij de première nog niet. Zo haperde de tekstprojectie, en werden de smaakvolle choreografieën doorkruist door een man met een mobieltje. Maar verder voltrokken de rituele kroning van Achnaton, de rituele vernietiging van de tempel, het rituele pootjebaden alsmede de rituele onttroning van het koninklijk paar zich volgens plan.
Het mooist zijn de video's van Eddy Seesing waarmee de bedrijven worden afgesloten. Niet alleen levert de vloeiende montage een tegenwicht aan de logge strofenbouw van de muziek, maar tegelijkertijd vormen de beelden van lucht, boten en water een prachtige verbinding met de werkelijke wereld daarbuiten. Ze maken voelbaar dat het oude Egypte en het moderne Nederland - beide doorsneden door een rivierdelta - eigenlijk veel gemeen hebben.
© Frits van der Waa 2006
