de Volkskrant van 09-10-2001, Pagina 11, Kunst, Recensie
Werk van Adams kraakt en knarst als spookhuis
Werk van Ives, Harrison, Feldman en Adams, door het Radio Filharmonisch Orkest o.l.v. John Adams en Luke Dollman. Op 6 oktober, Concertgebouw, Amsterdam. Radio 4: 9 oktober, 20.30 uur.
Toen John Adams zijn jongste orkestwerk Guide to Strange Places noemde, zal hij niet vermoed hebben dat hijzelf het Radio Filharmonisch Orkest door de wereldpremière heen zou moeten gidsen. Pas vrijdagmiddag bleek dat RFO-chef Edo De Waart zich een blessure had gezwaaid, zodat de ijlings ingesprongen Adams nog net een ochtend had om het Matinee-programma door te nemen, waarmee hij ook nog eens zijn debuut maakte bij dit orkest.
Overigens wordt Adams ook in meer algemene zin een 'gids naar vreemde oorden' bij het RFO. De komende jaren zal hij als expert op het gebied van de Amerikaanse muziek het orkest zowel dirigeren als van advies dienen.
Dat repertoire komt de komende jaren uitvoerig aan bod in de Matinee, waarbij de nadruk zal komen te liggen op het werk van Charles Ives. Dat alles past weer bij het streven van het orkest om zich nadrukkelijker internationaal te profileren, als 'one of Holland's best kept secrets', zoals het heet in de kortelings verschenen brochure.
De 54-jarige Adams zal, als belangrijke representant van het Amerikaanse componistendom, uiteraard goed vertegenwoordigd zijn in de Matinee-concerten. Op 20 oktober wordt zijn opera The Death of Klinghoffer concertant uitgevoerd (een Nederlandse première), in het komend seizoen gevolgd door zijn oratorium El Niño.
Het programma van zaterdag bood een aardig voorproefje van wat ons nog aan Americana te wachten staat. Het programma opende met de Robert Browning Overture van Charles Ives, de grote wegbereider van de transatlantische muziek. Dit in 1912 voltooide stuk is in Nederland nog maar zelden te horen geweest, maar hoort tot het beste wat Ives heeft gecomponeerd, met zijn fantastische contrasten tussen wonderlijk verglijdende mistklanken en gigantische pandemonia.
Adams kent zijn Ives, gezien de beheersing waarmee hij overzicht heeft weten te handhaven in de klankenvloed.
Voor het Pianoconcert van Lou Harrison reikte hij het stokje over aan zijn mede-invaller, De Waarts assistent Luke Dollman. Het is een zonderling geval, dit pianoconcert, met zijn mengeling van Bartók-achtige motoriek en zijn Oosterse, in Chinatown opgedane melodie. Soliste Joanna McGregor baarde vooral opzien met haar spetterende vertolking van het tweede deel Stampede, waarbij ze de toetsen razendsnel bewerkte met beukkussentjes.
Na Morton Feldmans Madame Press Died Last Week at Ninety, dat slechts vier minuten duurt, maar een microkosmos aan ideeën in zich bergt, opende Adams met zijn Guide to Strange Places een ware Doos van Pandora. Het stuk leidt in de loop van vijfentwintig minuten inderdaad naar vreemde oorden. Het vertrekpunt is een zonnig mozaïek van pijlsnelle nootjes dat duidelijk geënt is op Stravinsky's Petroesjka, maar al snel allerlei transformaties ondergaat. Als het over instrumentatie gaat is Adams een duivelskunstenaar - maar dat wisten we al.
Verontrustend wordt het pas wanneer er meer en meer gaten vallen in het weefsel en de muziek een mate van incoherentie bereikt die alleen begrepen kan worden uit het voorafgaande. Wanneer dan de motoriek terugkeert, is de stemming duisterder, op het naargeestige af. Wanhopig gekwetter, sardonisch ronkende basnoten en mokerend slagwerk passeren de revue. De wereld die Adams hier betreedt is die van het spookhuis, van de Grand Guignol, en als ten slotte de machinerie krakend en knarsend tot stilstand komt zijn we zo ver verwijderd van het juichende begin dat terugkeer uitgesloten is.
© Frits van der Waa 2006
