de Volkskrant van 15-10-2001, Pagina 10, Kunst, Recensie
Eredienst van vijf uur voor Feldman
Morton Feldman: Strijkkwartet II, door het Ives Ensemble. 14 oktober, Auditorium Hogeschool Amsterdam. Herhaling: Utrecht, 4 november.
Zonlicht stroomt naar binnen door de glas-in-loodramen. De bovenste verdieping van het voormalige belastinggebouw aan de Wibautstraat in Amsterdam is herschapen tot een concertzaal, een kapel bijna, waar een eredienst voor de in 1987 overleden componist Morton Feldman zal worden opgedragen, met als enig bestanddeel zijn Tweede Strijkkwartet uit 1983. De IJsbreker, die het concert organiseert, heeft 120 fauteuils naar de negende etage laten brengen, en 120 flesjes Spa Blauw gereedgezet. Feldmans strijkkwartet duurt namelijk vijf uur, zonder pauze.
Ook liggen en hangen er oude Turkse tapijten. Ze zijn behoorlijk sleets, maar toch is goed te zien wat Feldman daarin boeide: op het eerste gezicht zijn de patronen symmetrisch, maar als je goed kijkt zitten er allerlei kleine onregelmatigheden in. Zo zit ook Feldmans muziek in elkaar. Beeldende kunst was voor hem een gewichtiger inspiratiebron dan de muziek van zijn voorgangers. 'Het ging ons niet om historische processen,' schreef hij in 1973. 'Het ging ons om het geluid zelf. En geluid kent zijn eigen geschiedenis niet.'
Het is ruim half twee wanneer de musici de eerste tonen de ruimte inzenden. De muziek is zacht en zit vol herhalingen en bijna-herhalingen, maar toch begint het stuk, voor Feldmans doen althans, met een boel contrasten. Er klinken priemende dissonanten, gevolgd door omfloerst gebeier, flageoletten en plotseling intredende getokkelde akkoorden. Anders dan verwacht is de zaal niet helemaal vol - dat moet aan het mooie weer liggen. Rondlopen mag. Sommige toehoorders liggen zelfs languit op de grond.
Waarom schrijft iemand in 's hemelsnaam een stuk van vijf uur? Hoe je het ook wendt of keert, het levert beslist een andere luisterervaring op. En de vier strijkers, Josje en Job ter Haar, Janneke van Prooijen en Ruben Sanderse brengen een ongehoorde concentratie op. Naarmate het stuk vordert worden de onderdelen van het weefwerk weidser en statischer. Het onderscheid tussen consonant en dissonant speelt nauwelijks nog een rol. Belangrijker is de kwaliteit van de ensembleklank die dikwijls aan een harmonium doet denken.
De strijkers strijken, de tijd verstrijkt, en het stuk trekt voorbij. Heel af en toe breekt de muziek los uit zijn broze schoonheid. Na tweeëneenhalf uur gaans lijkt de ontwikkeling nog trager te gaan en wordt de kalme golfslag van de muziek nog ongrijpbaarder.
Juist wanneer de kaalslag volkomen lijkt keert de afwisseling weer terug, in een soort Da Capo, dat desondanks al gauw verstolt tot fluisterende akkoorden en overgaat in amechtige clusters.
Dan wordt het stil. De musici staan op en omhelzen elkaar. Applaus. De eerste Nederlandse uitvoering van Morton Feldmans Tweede Strijkkwartet heeft precies 4 uur en 48 minuten geduurd.
© Frits van der Waa 2006
