de Volkskrant van 11-12-2001, Pagina 10, Kunst, Recensie
Akoestische vanillevla biedt weinig troost
Werk van Vasks en Tsjaikovski, door het Ned. Phil. Orkest o.l.v. Hartmut Haenchen. 8 december, Concertgebouw, Amsterdam. Herhaling: 11 december.
Werk van Vasks en Pärt, door I Fiamminghi o.l.v. Rudolf Werthen. 9 december, De Doelen, Rotterdam.
De Letse componist Péteris Vasks (55) mag zich verheugen in een ongewoon grote aandacht. Twee weken lang was hij composer in residence bij het Rotterdamse Conservatorium dat samen met de Doelen een compleet Vasks-festival op poten heeft gezet. En of de duvel ermee speelt, ook het Nederlands Philharmonisch Orkest doet een duit in het zakje, met uitvoeringen van het Althoboconcert.
Het is een beetje raar gesteld met componisten uit het voormalige Oostblok. Behept met een verleden waarin muziek allereerst een staatsproduct was, leggen ze allemaal graag de nadruk op spirituele waarden. Alleen slaan ze nogal eens te ver door. Zo wil Vasks, het lot van zijn jarenlang onderdrukte volk indachtig, allereerst vertroosting brengen.
Het is alleen de vraag hoe veel troost er schuilt in akoestische vanillevla. De tien jaar oude symfonie voor strijkers Stemmen die het ensemble I Fiamminghi zondagavond murmelde in de Grote Zaal van de Doelen blijft steken in vage strijkerskwispels, aan elkaar geplakt met eindeloze liggende tonen, de goedkope secondenlijm waarmee een weldenkend componist zuinig omspringt.
Het programma flatteerde Vasks niet. Zijn werk werd geflankeerd door dat van de Est Arvo Pärt, die vergelijkbare muziek schrijft, maar veruit de betere componist is. Zijn Trisagion blijft netjes binnen geijkte toonladders, maar staat als een huis. Elke noot telt in dit weefsel van stemmen waarin lijnen samenvloeien tot gonzende akkoorden. Pärt kan trouwens ook tegenvallen. In de cellobewerking van zijn Fratres werkte soliste France Springuel zich het apenzuur, maar kwam zelden boven het omringende ensemble uit.
Het nieuwe werk Viatore, dat Vasks heeft geschreven in opdracht van de Doelen en Rotterdam 2001, is een hommage aan Pärt. Het zit beter in zijn jas dan Stemmen, maar is tegelijkertijd schatplichtig aan de geëerde.
Uiteindelijk was Vasks' Althoboconcert uit 1990 nog het meest pakkend. Door de donkere klank van de althobo en de wonderlijke akkoordwisselingen doet de muziek menigmaal denken aan Mahler (maar dan op zijn gemoedelijkst). Ook steekt Stravinsky even zijn neus om de hoek. Toch wel een aardige componist, die Vasks, zeker als opmaat voor de bruisende Pathétique van Tsjaikovski die Hartmut Haenchen daarop liet volgen.
© Frits van der Waa 2006
