de Volkskrant van 31-05-2002, Pagina 11, Kunst, Recensie
Laatste woord over Xenakis niet gesproken
In memoriam Iannis Xenakis, door Slagwerkgroep Den Haag, het Danel Kwartet, Arnold Marinissen, John Snijders en Elisabeth Chojnacka. 29 mei, Muziekcentrum Vredenburg, Utrecht.
Iannis Xenakis (1922-2001) was een van de grote idolen voor iedereen die in de jaren zeventig uit was op muzikale vernieuwing. Zijn compositietechnieken, die hij baseerde op wiskundige modellen en waarschijnlijkheidsberekeningen, leken een bruikbaar alternatief voor het toen al in zijn voegen krakende serialisme. Stochastische muziek heette dat met een mooi woord.
Intussen is Xenakis niet meer onder ons, en lijkt zijn muziek bijgezet te kunnen worden onder het etiket 'Ouderwets Modern'. Toch is dat een te eenzijdig beeld. Tijdens een In memoriam Iannis Xenakis-programma, woensdag in het Utrechtse Muziekcentrum, demonstreerde een keur aan musici dat het laatste woord over Xenakis nog niet is gesproken.
Het is waar, stukken als Ikhoor en Ergma, waarmee het programma opende, klinken vooral knap lelijk. Al leverden de strijkers van het Danel Kwartet een fabelachtige prestatie, met name in Ikhoor, met zijn om elkaar zwermende, krimpende en groeiende pulsvelden.
Ergma uit 1994 is daarentegen erg eendimensionaal, zoals veel van Xenakis' latere werk. Ook Khoai is een behoorlijk ongenaakbaar stuk, maar fascineerde dankzij klavecimbeltijgerin Elisabeth Chojnacka die haar instrument liet bliksemen en donderen.
De complexiteit van zijn methodes heeft Xenakis niet belet om stukken te componeren die een soort oergevoel oproepen, als de oude Griekse mythen waaraan hij graag refereerde in zijn titels. Psappha voor één slagwerker is zo'n stuk, grotendeels gebaseerd op één vast tempo, maar tegelijkertijd vol caleidoscopische verschuivingen. De muzikale monoliet was bij Arnold Marinissen in goede handen.
Verbazend boeiend en onthullend was de poëzie die pianist John Snijders de korte Ravel-hommage à.r. en het veel langere Mists ontlokte - een enorm verschil met veel uitvoeringen uit vroeger dagen, waarin het mechanistische aspect nogal eens overheerste. Snijders staat daar ten enenmale boven.
Sluitstuk was Persephassa voor zes rondom het publiek opgestelde slagwerkers. We mogen de burgers van Utrecht wel dankbaar zijn dat ze zich hebben uitgesproken voor het behoud van het Muziekcentrum, want waar elders vind je zo'n ideale locatie voor dit stuk? De Slagwerkgroep Den Haag deed de ruimte een klein half uur lang zinderen van rondzingende roffels in een overweldigend spektakel, dat één ding duidelijk maakte: Xenakis lééft.
© Frits van der Waa 2006
