de Volkskrant van 16-09-2002, Pagina 13, Kunst, Recensie
Historische context laat Prokofjev niet zomaar gaan
Werken van Prokofjev, door het Koor en Orkest van het Mariinski Theater o.l.v. Valeri Gergjev. 13 september, De Doelen, Rotterdam.
'Jouw visie is onze visie, dierbare leider', zingt het koor in Prokofjevs Zdravitsa, in 1939 geschreven ter gelegenheid van Stalins zestigste verjaardag. Het stuk bewijst onverholen lippendienst aan de dictator, maar daar gaat het hij het Rotterdam Philharmonic Gergjev Festival nu even niet om. Volgens de hoofdpersoon van het festival - RPhO-chef Valeri Gergjev - moeten we dergelijke werken kunnen waarderen als meesterlijke muziek, los van hun historische context.
Om dat aan te tonen bracht hij vrijdagavond met zijn lijfgezelschap, het koor en het orkest van het Mariinski Theater, een geheel aan Prokofjevs propaganda-muziek gewijde avond.
Gergjevs streven is zonder meer honorabel, maar het bewijs is niet geleverd, integendeel bijna. Prokofjev, die ironisch genoeg stierf op dezelfde dag als Stalin, was natuurlijk geen kleine jongen. Er valt genoeg te beleven aan een stuk als Zdravitsa, temeer daar het kort en krachtig is. Prokofjev geeft een aardige draai aan de folkloristische toon .
De concertante uitvoering van de opera Verhaal van een echte man uit de jaren 1947-48 stelde het zitvlees daarentegen danig op de proef. De opera gaat over een piloot die zijn benen is kwijtgeraakt, maar zo'n overtuigd communist is dat hij voor de goede zaak weer een vliegtuig wil besturen. Omdat de tekst niet relevant werd geacht werd er zelfs geen resumé verstrekt. Daardoor zat het publiek ruim anderhalf uur lang naar twaalf in fraai Russisch zingende solisten te luisteren, zonder ook maar enig idee te hebben waar het over ging - een vreemde oefening in droogzwemmen.
Het is maar goed dat Gergjev enkele coupures had aangebracht, want na de pakkende introductie, gevolgd door een dreigende passage vol beprangde strijkers, zakt het peil van Prokofjevs inventiviteit in. Er passeert van alles: een lieflijk liedje, een soort pastorale, een kennelijk komisch duet tussen een bas en een tenor, en ook leidmotieven ontbreken zo te horen niet. Maar de muziek bevat bitter weinig weerhaakjes, en Prokofjevs behendigheid in het omslaan van ongewone harmonische hoekjes en keert zich zich op den duur tegen zichzelf. De uitvoering was evenmin erg geïnspireerd.
Na de pauze kreeg Gergjev enigszins gelijk. De cantate Oktober, op teksten van Marx, Lenin en Stalin, is namelijk wél een geweldig stuk, en de uitvoering was navenant. Het werk beschrijft de Russische revolutie, de overwinning van het communisme, Lenins dood en meer van dat fraais. Prokofjev trekt alles uit de kast: pijnlijke dissonanten, chaotisch tromgeroffel, sirenes en ongehoorde thrillermuziek begeleiden de gevechtsscènes. De triomfgezangen zijn weliswaar uitermate bombastisch, maar toch boeiend, vooral dankzij een aantal prikkelende harmonische overgangen.
Maar Oktober stamt uit 1937 en is het eerste propaganda-werk dat Prokofjev schreef na zijn terugkeer naar de Sovjet-Unie. Dat is de crux. Zo te horen heeft hij de klus naar eer en geweten geklaard, zonder te bevroeden dat de Sovjet-censor niet gediend was van al die 'westerse' nieuwlichterij. Oktober verdween onuitgevoerd in de kast en Prokofjev zat in de fuik. Dat hij voortaan bij zulke exercities niet meer het achterste van zijn tong liet zien, spreekt vanzelf.
© Frits van der Waa 2006
