de Volkskrant van 10-10-2002, Pagina K9, Kunst, recensie
Wolfgang en Nannerl hebben griep
Kruidvatboekje werpt licht op Mozarts verblijf in Nederland
Ook de maanden die de jonge Mozart met vader en zus in Nederland doorbracht, zijn goed gedocumenteerd. Eigenlijk is Leopold de echte hoofdfiguur in 'Mozart in de Lage Landen' van Jos van der Zanden. 'Waarlijk een elendig Ampt voor zulk een Genie.'
'Laat ik u één ding verzekeren: we gaan niet naar Holland', schreef Leopold Mozart op 28 mei 1764 aan zijn huisbaas Johann Lorenz Hagenauer. Dat pakte heel anders uit: Mozart, die met zijn echtgenote en zijn twee wonderkinderen, Wolfgang Amadeus en Nannerl, door West-Europa toerde, verbleef uiteindelijk meer dan een half jaar in Nederland, van 9 september 1765 tot medio april 1766.
De Mozarts waren verwoede brievenschrijvers, wat voor historici en muziekwetenschappers een zegen is. Er is vrijwel geen componist, zelfs onder de hedendaagse, wiens leven zo goed gedocumenteerd is.
Zo is er ook over Mozarts verblijf in de Lage Landen heel veel bekend, al is er van de jonge Wolfgang zelf geen directe getuigenis bewaard. Hij was immers nog maar negen jaar op dat moment. Wel is er in Nederland geschreven muziek van zijn hand bewaard gebleven: een van de pronkstukken van de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag is het manuscript van Galimathias Musicum (KV 32), een amusant werk dat Mozart schreef ter gelegenheid van de inhuldiging van Willem V als stadhouder der Nederlanden.
Over deze voor ons extra interessante periode in Mozarts leven laat musicoloog Jos van der Zanden nu licht schijnen in een alleraardigst boekje. Mozart in de Lage Landen is geschreven op verzoek van Brilliant Classics, ofwel het Kruidvat-label, als supplement bij de Integrale Mozart CD-editie. Het ligt niet in de gewone boekhandel, maar uitsluitend in de schappen van deze cultuurminnende drogisterijketen, zij aan zij met de Nederlandse vertaling van H.C. Robbins Landon's kloeke Mozart Compendium - beide voor een prijs waar je amper een fles shampoo voor koopt.
Te constateren dat het papier niet van de allerbeste kwaliteit is, zodat de talrijke illustraties niet al te voordelig uitkomen, dat 'brij' met ei is gespeld, en dat het register enkele lacunes vertoont, is in dat licht dan ook haarkloverij - al is het wel eigenaardig dat die lacunes juist prinses Caroline van Nassau-Weilburg, de zus van Willem V, betreffen.
De prinses, zelf een verdienstelijk muzikante, speelt namelijk een belangrijke rol in het verhaal. Zij was degene die er bij papa Mozart - middels een Hollandse gezant in Londen - op aandrong naar Nederland te komen. En later, toen eerst Nannerl en vervolgens ook Wolfgang ernstig ziek werden, liet ze haar eigen lijfarts, Thomas Schwenke, bijstand verlenen. Zonder haar had de muziekgeschiedenis wel eens een heel andere loop kunnen nemen.
Wat de twee kinderen precies mankeerde, is niet recht duidelijk: Van der Zanden houdt het op een ernstige griep, maar volgens Robbins Landon was het buiktyfus. Het verslag dat de bezorgde vader hiervan doet, is hoe dan ook aangrijpend, maar evenzeer vermakelijk, omdat hij zeer nauwgezet de receptuur van alle geneesmiddelen vermeldt en bovendien zijn eigen kennis van het dokterslatijn etaleert. 'Ze was vel over been en aan de faeces zag ik verder dat er een Relaxatio universalis causata per aquam Seltranam aan zat te komen', schrijft hij op 5 november 1765.
Het is dan ook Leopold Mozart die als eerste ooggetuige de eigenlijke hoofdpersoon van het boek is. Tegelijkertijd voorziet Van der Zanden de vele briefcitaten van uitvoerige achtergrondinformatie, en geeft hij duidelijk aan dat we Leopolds argumentaties niet allemaal voor zoete koek moeten slikken. Daardoor krijgt de lezer een goed beeld van diens karakter, zijn muzikale denkbeelden, zijn zakeninstinct, zijn vooroordelen en de smoezen die hij ophing om zijn al te langdurige verblijf in den vreemde te rechtvaardigen.
Van der Zandens beslissing om voor de citaten uit Leopolds Mozarts vioolleerboek en de verslagen van Charles Burney te putten uit achttiende-eeuwse vertalingen geeft het relaas een onnavolgbare oorspronkelijkheid. Neem bijvoorbeeld deze Burney-zinsnede: 'Ik ging met den Heere Pothof op den Toren van het Stadshuis, daar hy Klokkenist is; waarlijk een elendig Ampt voor zulk een Genie.'
Met dat al verliest de schrijver niet uit het oog dat het verhaal uiteindelijk om de muziek draait. Hij doet nauwgezet verslag van de muzikale circuskunstjes die Wolfgang en zijn zusje moesten vertonen, maar gaat ook in op de kwaliteiten van de vroege composities van het zich in razendsnel tempo ontwikkelende wonderkind - die de lezer, alweer voor een habbekrats, per Kruidvat-cd aan de praktijk kan toetsen.
De Nederlandse wederwaardigheden van de familie Mozart leveren een boeiend verhaal op, ook al is de slotconclusie die Leopold Mozart na zijn vertrek optekent niet bepaald flatteus: 'In Holland leer je bovenal hoe je een egoïst moet zijn.'
Jos van der Zanden: Mozart in de Lage Landen. Bluestone Publishers. ISBN 90 77091 06 8. € 3,59.
© Frits van der Waa 2006
