de Volkskrant van 05-01-2004, Pagina 10, Kunst, Recensie
Leerling van Ludwig Van, nog steeds
Ries' 'Vijfde' is te veel een Beethoven-kloon
Werk van Haydn, Mozart en Ries door het Nederlands Kamerorkest o.l.v. Jan Willem de Vriend. Gehoord op 3 januari in het Concertgebouw in Amsterdam. Herhaling Amsterdam (5-1), Meppel (6-1) en Gouda (7-1).
In de schaduw van een reus is het donker, zo donker dat niemand je meer ziet staan. Dat overkwam componerende tijdgenoten van Mozart, Haydn, Beethoven en Schubert: allemaal onzichtbaar en vergeten, behalve Antonio Salieri. Maar dat is vooral te danken aan het apocriefe verhaal dat hij Mozart vergiftigd zou hebben.
Daarom besloten het Nederlands Kamerorkest (NKO)en dirigent Jan Willem de Vriend om het werk van Ferdinand Ries (1784-1838), een leerling en vriend van Beethoven, opnieuw in het zonnetje te zetten. Beethoven ontbrak op het programma, maar samen met Haydns Symfonie no. 101 'De Klok' en Mozarts Pianoconcert no. 25 vormde Ries' Vijfde Symfonie uit 1814 een fraaie drietrapsraket.
Het NKO, een subdivisie van het Nederlands Philharmonisch Orkest, gaat komend seizoen een nieuwe koers varen, waarin naast muziek voor kleinschalige symfonische bezetting ook kamermuziek in grotere bezettingen zal worden geprogrammeerd. Bovendien krijgt het ensemble een nieuwe artistiek leider in de persoon van de Servische violist Gordan Nikolic, die als concertmeester veel concerten vanaf de aanvoerdersstoel zal leiden. Daarmee doet het NKO eenzelfde stap als Amsterdam Sinfonietta, dat onlangs afzag van het aanstellen van een vaste dirigent en het roer in handen legde van concertmeester Candida Thompson.
Jan Willem de Vriend, die in zijn eigen Combattimento Consort letterlijk de eerste viool speelt, doet dat hier in figuurlijke zin, zonder stoel en ook zonder verhoginkje, en verleidt het NKO tot geestrijke uitvoeringen waarin de klank voortdurend in evenwicht is. De verrassingen die Haydn in elk werk in petto heeft weet hij in de 'Klok'-symfonie perfect voor te bereiden, en in Mozarts pianoconcert maakt hij van de akkoorden een trampoline voor Ronald Brautigams even gracieuze als ontspannen pianospel. Brautigam was al ingeschakeld voor de herhalingen van dit programma in Gouda en Meppel, en was dus de ideale vervanger voor de bejaarde grootmeester Ivan Moravec, die wegens ziekte verhinderd was. Het ziet er overigens naar uit dat Moravec' optreden over drie weken in de serie Meesterpianisten geen gevaar loopt.
Met de Vijfde Symfonie van Ries krijgt het programma een waardig maar curieus sluitstuk, en de vraag rijst of De Vriend de componist niet een betere dienst had kunnen bewijzen door een ander werk van zijn hand te kiezen. Ries' symfonie is namelijk gebaseerd op hetzelfde overbekende klopmotief als de Vijfde van Beethoven, zij het dat de noodlottige neerwaartse terts in het eerste deel vervangen is door een opwaartse sprong. De ritmisch weerbarstige staccato-akkoorden waarmee het werk opent zijn veelbelovend, maar daarna dringt zich toch het gevoel op dat we hier te maken hebben met een Beethoven-kloon.
De tussenwerpsels die wijzen op een eigen identiteit zijn niet onbenullig maar wel iets te gemoedelijk, en verder stoelt niet alleen het thematisch materiaal, maar ook de muzikale lay-out onmiskenbaar op het werk van zijn leermeester. Geen kleine jongen, die Ries, maar toch niet groot genoeg om in de schaduw te staan van de onovertroffen Ludwig Van.
© Frits van der Waa 2006
