de Volkskrant van 24-02-2004, Pagina 16, Kunst, Reportage
Eindelijk jongen, alle cantates van Bach
AMSTERDAM
Ton Koopman zet in tien jaar tijd tweehonderd cantates op cd
Alle cantates van Bach heeft dirigent en organist Ton Koopman uitgevoerd en op cd gezet. Een monsterproject. De componist zelf is zeer tevreden.
Daar komt Bach zelf binnen. Hij schrijdt naar voren langs de banken van de Waalse Kerk om Ton Koopman geluk te wensen met de voltooiing van zijn Bachcantateproject. 'Een levenswerk van tien jaar, terwijl ik ze zelf in vijf jaar tijd gecomponeerd heb.'
Onder de pruik schuilt Joep van der Schoot, penningmeester van het Amsterdam Baroque Orchestra & Choir. Hij speelt de rol perfect. Vanuit de hemel, waar hij Koopman mettertijd hoopt te begroeten, brengt hij de complimenten van Mozart, Haydn en Vivaldi over, en overhandigt de dirigent ten slotte een vaardig geschilderde kopie van het portret dat Elias Gottlob Haussmann in 1746 van de grote componist maakte.
Op de dag van de 'grande finale' is het tijd voor een tussenbalans: met zijn koor en orkest en een keur aan solisten heeft Koopman alle tweehonderd cantates vastgelegd, én in de concertzaal uitgevoerd. Van de 22 afleveringen zijn er nu 15 verschenen, waarvan er inmiddels een half miljoen zijn verkocht. De laatste drie dozen zijn uitgebracht op het Antoine Marchand-label, dat Koopman zelf heeft opgericht nadat Erato, waar de reeks aanvankelijk verscheen, werd opgedoekt. In 2006 zal de serie in zijn geheel op de markt zijn.
Endlich, endlich wird mein Joch /Wieder von mir weichen müssen, zingt Klaus Mertens, de zanger die in alle cantates de baspartijen vertolkt heeft. Toch heeft Koopman het werk geen moment als een 'juk' ervaren: 'Bach is nooit makkelijk', zegt hij naderhand. 'Het heeft veel studie en traantjes gevergd, en het was intensief werken, telkens in een aaneengesloten periode van drie weken,en dat twee keer per jaar. Maar de zwaarste tijd was toen Erato besloot het project te stoppen. Daar had ik nooit rekening mee gehouden. Ik was ervan overtuigd dat er wel iemand anders in zou stappen, maar dat gebeurde niet. Na anderhalf jaar hebben we de knoop doorgehakt, en zijn het zelf gaan doen, in samenwerking met Challenge Classics.'
In de tussentijd gingen de opnamen door, op Koopmans eigen kosten, geleid door echtgenote Tini Mathot en lijftechnicus Adriaan Verstijnen, in zijn woorden een winning team. Het ligt in de verwachting dat de verkoop van de cd's uiteindelijk alle leningen en investeringen zal goedmaken.
Van de prijzen die Koopman op deze dag in ontvangst mag nemen wordt hij geen cent wijzer. Al is het natuurlijk eervol om door de platenindustrie onderscheiden te worden met de zelden toegekende Zilveren Fonograaf. Ook aan de nieuw ingestelde Klassieke Muziekprijs, die hem zondagavond na het optreden in het Concertgebouw wordt overhandigd door directeur Martijn Sanders, namens de verzamelde concertzaaldirecties, is wel een 'mooi beeldje', maar geen geldbedrag verbonden.
Helemaal voorbij zijn de festiviteiten nog niet, want de musici reizen deze week af naar Spanje en Duitsland. Het werkelijke slotconcert vindt zondag plaats in de Thomaskirche in Leipzig, waar Bach het grootste deel van zijn loopbaan doorbracht. 'Een heel grote kerk', beschrijft Koopman, 'akoestisch niet helemaal ideaal: er is nogal wat aan veranderd in de 19de eeuw. Het orgel uit Bachs tijd is ook weg. Maar het blijft een mooie ruimte, en je hebt er toch het gevoel dat Bach over je schouder meekijkt.'
De tienjarige omgang met het cantate-oeuvre heeft zijn inzicht in Bach wel degelijk verdiept: 'Het meest verhelderend was het chronologisch perspectief, omdat we de volgorde van ontstaan hebben aangehouden. Dan zie je dat Bach in de tweede jaargang het meest experimenteel te werk gaat, vooral in de recitatieven, en met gedurfde harmonieën in de koralen. Hij streept ook meer door. Je ziet echt Bach aan het werk. Vergeet niet dat hij vroeger als een veelvraat alle invloeden opzoog. Maar na die tijd beheerst hij het vak dan ook tot in de puntjes.'
Wat Koopman er verder van geleerd heeft 'is met een koor om te gaan. Daar geniet ik enorm van – het is een absolute verrijking van mijn leven.'
Het volgende project staat al op stapel: een cd-reeks met de complete kamermuziek en de cantates van Dietrich Buxtehude. Koopman: 'Dat was eigenlijk tien jaar geleden al gepland, maar toen kwam het cantate-project ertussen. Bij Buxtehude hoor je echt de invloed van de stylus phantasticus en de Italiaanse muziek. Als het om een beter begrip van de Umwelt van de jonge Bach gaat, is hij nummer één.'
© Frits van der Waa 2006
