de Volkskrant van 01-03-2004, Pagina 12, Kunst, Recensie
Barber is volbloed theatercomponist
Vanessa van Samuel Barber. Door het Radio Filharmonisch Orkest Holland, Groot Omroepkoor en solisten o.l.v. Jaap van Zweden. 28 februari, Concertgebouw, Amsterdam. Radio 4: 2/3, 20.02 uur.
Samuel Barber gaf zijn eerste opera een naam die in Nederland allereerst associaties opwekt met botox en roddelbladen: Vanessa. Het werk, dat Barber componeerde in 1957 en zeven jaar later herzag, beleefde dit weekeinde zijn Nederlandse première in de ZaterdagMatinee.
Voorafgaand aan het concert presenteerden AVRO, NPS en TROS, de huidige producenten van de ZaterdagMatinee, de plannen voor het nieuwe seizoen. Die zijn weer groots en indrukwekkend. Nu kan het nog, moet artistiek leider Jan Zekveld hebben gedacht. Want met de dreigende draconische bezuinigingen op de omroeporkesten loopt zelfs de Matinee, het muzikale vlaggenschip van de Nederlandse radio en televisie, gevaar om averij op te lopen.
Een belangrijk thema in het seizoen 2004-2005 is 'Entartete Musik', de verzamelnaam die de Nazi's hanteerden voor alle muziek die hun niet welgevallig was. Naast werk van bekende componisten als Schönberg en Zemlinsky biedt het programma muziek van al dan niet terecht vergeten grootheden als Erwin Schulhoff en Egon Wellesz. Ook de Nederlandse 'ontaarde' muziek komt aan bod met werken van onder andere Leo Smit en Nico Richter.
In twee concerten wordt aandacht besteed aan het werk van Pierre Boulez, wiens tachtigste verjaardag ook bij andere organisaties en ensembles veel weerklank zal vinden. Als altijd geven veel grote solisten en dirigenten acte de présence, zoals sopraan Nelly Miricioiù, pianiste Maria João Pires, en dirigent Valeri Gergjev. Tijdens de in totaal vierenveertig concerten worden meer dan veertig stukken voor het eerst in Nederland uitgevoerd. Daaronder zijn drie wereldpremières (een werk van de Hongaar László Vidovszky en twee van Richard Rijnvos).
Ook de uitvoering van Barbers Vanessa laat weer eens zien en horen hoe belangrijk de Matinee is voor het uitbreiden en ontginnen van het repertoire. Van Barber hoor je hier eigenlijk nooit iets anders dan het welbekende Adagio en een enkel lied. In Vanessa toont hij zich een volbloed theatercomponist.
De plot van de opera, die zeer los gebaseerd is op een verhaal van Isak Dinesen, is weliswaar nogal vegezocht: de feitelijke hoofdpersoon is Vanessa's nichtje Erika, dat eerst met kind geschopt wordt door Anatol, de zoon van de verloren geliefde waar Vanessa twintig jaar op heeft zitten wachten, vervolgens moet toezien hoe haar vrijer met haar tante in het huwelijksbootje treedt, en uiteindelijk in een ravijn springt, waarmee ze een spontane abortus opwekt. Niettemin heeft Barbers tekstdichter, de componist Gian Carlo Menotti, zoveel kapstokken in het libretto aangebracht dat Barber er zijn hele muzikale garderobe in kwijt kon. Die is van betrekkelijk traditionele snit, maar biedt toch verrassingen, zoals de feestscène in het tweede bedrijf, waar Barber niet alleen een Fernorchester inzet, maar ook verschillende toonaarden door elkaar vlecht.
De Amerikaanse sopraan Carol Vaness heeft niet alleen een toepasselijke achternaam, maar bracht ook een vlammende vertolking van de titelrol, die slechts ontsierd werd door een zekere zwabberigheid in de topnoten. Mezzo Kristine Jepsen, eveneens een Amerikaanse, leverde prachtig weerwerk als Erika, en de Nederlandse tenor Marcel Reijans zong de partij van Anatol met zoveel warmte dat je helemaal zou vergeten dat dit karakter eigenlijk een onsympathieke flapdrol is. Bariton Michael Lewis maakte goede sier met de komische noten van de dokter, de belangrijkste van de drie bijrollen.
Aanvankelijk zou Edo de Waart de uitvoering leiden, maar die taak was nu overgenomen door Jaap van Zweden. Die deed dat met groot elan en wist Barbers soms wat hoekige motieven fraaie contouren en theatrale zeggingskracht te verlenen - een mooi voorschot op zijn benoeming tot chefdirigent van het Radio Filharmonisch Orkest.
© Frits van der Waa 2006
