de Volkskrant van 22-06-2004, Pagina 19, Kunst, Interview
Flarden Mozart en een fretloze basgitaar
AMSTERDAM
Historische aanvaring inspireert Robin de Raaff en Janine Brogt tot nieuwe opera 'ván nu en óver nu'
Een ruzie tussen de jonge Mozart en een oudere tenor vormt de basis voor de opera 'Raaff', die woensdag in première gaat. De makers verplaatsten de rel naar het heden. 'We wilden hier en daar verwarring stichten.'
Marcel Reijans staat op van het minipodiumpje dat oprijst uit de speelvloer. 'Ik moet niet zo snel vallen, daar ben ik te oud voor', zo corrigeert de tenor zichzelf tijdens een repetitie van de nieuwe opera Raaff van componist Robin de Raaff. Reijans, zelf amper veertig, speelt de zanger-op-jaren Anton Raaff die het aan de stok krijgt met de jonge componist M., een referentie aan een historische aanvaring uit 1781. Dat jaar schreef Mozart zijn opera Idomeneo; de echte Anton zong toen de titelrol. In brieven aan zijn vader beklaagde Mozart zich over de esthetiek van de oudere zanger: 'Raaff lijkt wel een standbeeld.'
Componist Robin de Raaff liep al jaren rond met het plan een opera te schrijven over Raaff, die heel misschien een verre verwant van hem is. Pierre Audi, artistiek directeur van De Nederlandse Opera, bracht hem in contact met librettiste Janine Brogt. Raaff beleeft woensdag zijn eerste uitvoering in het Holland Festival.
Raaff speelt niet in 1781 maar in het heden, benadrukken de makers. 'Mozart was steeds een beginpunt', zegt Brogt, 'en verder deden we precies wat we wilden. We hebben altijd gezegd: het is een opera ván nu, en óver nu. Ik was gefascineerd door die verhouding tussen zo'n oudere beroemdheid en een jongen die enerzijds zo'n grote opdracht krijgt en anderzijds eigenlijk wordt afgeknepen. En die couleur locale vond ik heel grappig, hoewel Pierre Audi daar huiverig voor was. "Een opera over opera werkt nooit", zei hij.
'Maar wat maakt het uit? Een opera kan zich ook in een ziekenhuis afspelen, of in een treinwagon. Je moet natuurlijk niet de setting verheffen tot het thema van de opera. Die muzikale omgeving helpt bij het karakteriseren van de personages, maar is niet van doorslaggevend belang: het gaat om het menselijk conflict.'
Mozarts muziek speelt wel een rol in de opera, zij het zelden in onversneden vorm. De Raaff: 'De figuur van Anton Raaff heb ik gekoppeld aan motieven uit de ouverture van Mozart, ook omdat hij zich aan het eind van de opera helemaal identificeert met Idomeneo.Daarentegen heb ik de rol van M. veel meer naar mezelf toegetrokken, bijvoorbeeld door het gebruik van een fretloze basgitaar, een instrument dat ik zelf altijd bespeeld heb. De enige letterlijke Mozart-citaten klinken tijdens de repetitie van M.'s opera, maar de begeleiding is anders, en wordt ook steeds extremer. Zo klinkt in de muziek door dat M. het steeds minder eens is met de interpretatie van Raaff.'
'We hebben ook wel geprobeerd hier en daar verwarring te stichten',vult Brogt aan. 'De opera waarover het gaat is kennelijk Idomeneo van Mozart, maar de componist is níet Mozart. En hoewel aan het slot blijkt dat de opvoering kennelijk een groot succes is geweest, krijgen wij die niet te zien. Wat wij zien is alleen maar een soort nachtmerrie óver die opera. Maar tegelijkertijd moest het ook grappig zijn, zonder de zwaarte waar veel moderne opera's onder gebukt gaan.'
Zo heeft de eerste akte van Raaff het karakter van een nummeropera, waarin – net als in het echte operabedrijf – voortdurend van taal wordt gewisseld. Brogt: 'De personages zijn meestal enorm opgewonden en manifesteren zichzelf voortdurend: allemaal zangers, allemaal ego's die allemaal hun eigen opkomst willen. En die krijgen ze ook.'
De Raaff: 'De tweede akte is – zo zie ik het muzikaal althans – bijna één grote donderwolk. Je hoort daar ook nieuwe klanken: een saxofoon, buisklokken, een koor. Dat wordt dan steeds dreigenderen komt steeds dichterbij, tot op het laatste moment.'
Brogt: 'Die twee bedrijven verschillen dus letterlijk als dag en nacht. En dan is er nog de epiloog; die is niet zo lang, maar wel belangrijk. Na de droom kom je in het koele ochtendlicht terecht. Dan moeten M. en Raaff elkaar in de ogen kijken en de werkelijkheid onder ogen zien.'
Raaff wordt opgevoerd in de Gashouder in het Cultuurpark Westergasfabriek Amsterdam op 23, 24, 26, 27, 29 en 30 juni.
© Frits van der Waa 2006
