de Volkskrant van 05-08-2004, Pagina 315, Kunst katern, Recensie
Opmerkelijk componist
Erwin Schulhoff: Landschaften; Menschheit; Der Bürger als Edelmann. Deutsches Symphonie-Orchester Berlin en Doris Soffel o.l.v. Gerd Albrecht. Orfeo. Schulhoff: Symphonies nos. 2 & 5; Suite. Symphonieorchester des Bayerischen Rundfunks o.l.v. James Conlon. Capriccio.
Het begon zo'n vijftien jaar geleden met een reconstructie van de nazi-tentoonstelling Entartete Musik, waarmee voor het eerst de aandacht werd gevestigd op al die componisten die hun loopbaan gebroken zagen door het Hitlerregime. Een van de belangrijkste onder hen is Erwin Schulhoff, die in Praag geboren werd in 1894 en in 1942 in Duitse gevangenschap stierf aan tuberculose. Twee onlangs verschenen cd's geven een behoorlijk compleet beeld van de ontwikkelingen in het werk van deze opmerkelijke componist.
Onthullend zijn de twee vroege 'symfonieën', uitgebracht in de serie Musica Rediviva van het label Orfeo. Het zijn eigenlijk liedercycli in de trant van Mahler, zij het dat Schulhoff korter van stof is. Mezzosopraan Doris Soffel is de zangeres in zowel Landschaften uit 1918 als in Menschheit (1919). Met Wagneriaanse power en een pittig, maar scherp gedoseerd vibrato weet ze beide werken te bezielen, wat in combinatie met het uitstekende spel van het Deutsches Symphonie-Orchester Berlin onder Gerd Albrecht, een genotvolle ervaring oplevert.
Landschaften, het 24ste opus in Schulhoffs oeuvre, bevat vooral veel zoekerige, chromatische harmonieën, terwijl Menschheit bepaald wordt door stabiele, lang aangehouden klanken. Beide getuigen van het enorme talent en vakmanschap van de toen 25-jarige componist.
Omstreeks 1920 was het natuurlijk niet erg modern om Mahler na te doen, en dat moet Schulhoff zelf ook gevonden hebben, want de Suite die hij twee jaar later componeerde, is totaal anders van toon en sterk geënt op populaire muziek. Dit stuk is als intermezzo te horen op de Schulhoff-cd die James Conlon met het symfonieorkest van de Bayerische Rundfunk heeft opgenomen. Onder de zes korte deeltjes bevinden zich een briljante tango, en een 'shimmy' waarin uitsluitend slagwerk klinkt. Supermodern voor die tijd.
In de alleraardigste concertsuite Der Bürger als Edelmann van 1928, die als sluitstuk van de Musica Rediviva-cd fungeert, is Schulhoff weer een stapje verder in zijn ontwikkeling. Het klinkt nog steeds populair, maar hij heeft in de tussentijd zo te horen kennisgemaakt met de neoklassieke muziek van Stravinsky.
De beide symfonieën die de hoofdschotel vormen op Conlons cd stammen uit de jaren dertig en laten horen dat Schulhoff moeite had zijn draai te vinden. De Tweede Symfonie uit 1932 is opnieuw neoklassiek, maar op een foute manier: het laatste deel klinkt als Beethoven-met-verkeerde-noten. In de Vijfde Symfonie is weer een andere Schulhoff te horen: broeierige, zwaarwichtige orkestmassieven die soms doen denken aan het werk van Sjostakovitsj. Alleen zijn alle brille en Schwung die zijn vroegere stukken zo charmant maakten intussen totaal verdwenen.
Verbotene Klänge: Komponisten im Exil. Diverse uitvoerenden. Capriccio.
Schulhoff ontbreekt uiteraard niet op de driedubbel-cd Verbotene Klänge, waarop het label Capriccio een hommage brengt aan veertien 'entartete' componisten. Zijn Duo voor viool en cello is een topstuk in deze collectie, dat niet misstaat naast werken van beroemder geworden componisten als Darius Milhaud, Kurt Weill en Arnold Schönberg. De laatstgenoemde is vertegenwoordigd met een bijzonder goede uitvoering van Verklärte Nacht door de Camerata van het Mozarteum in Salzburg.
Hoewel de kwaliteit van de uitvoeringen zeer behoorlijk is, is de bloemlezing wel erg heterogeen – stilistisch, en wat genre betreft. En dat op deze cd met 'verboden' muziek ook plaats is ingeruimd voor een Symphonischer Epilog van Egon Wellesz uit 1969 is ronduit vreemd. Niettemin bevat de collectie veel verrassingen, van lichtvoetige balletmuziek van Alexander Zemlinsky, tot het geestige Athanael the Trumpeter van de naar Amerika uitgeweken Franz Waxman.
© Frits van der Waa 2006
