de Volkskrant van 10-08-2004, Pagina 14, Kunst, Reportage
Woeste klank van eclecticus op gympen
APELDOORN
Thomas Adès streeft in zijn composities naar directheid
'Terrific! Wow! Thank you!', bast hij met lome stem
Bij componist Thomas Adès komen Stravinsky en housebeats moeiteloos samen. Over invloeden denkt hij echter niet na: 'Ik voel me gedwongen ze extremer te maken'.
Tot eind deze week wordt het straatbeeld in Apeldoorn gekleurd door honderddertig paars-en-blauw gelakte fietsen. Ze worden bereden door de deelnemers van de Summer Academy van het Nationaal Jeugd Orkest (NJO), maar wie goed oplet kan ook een beroemd pianist als Pierre-Laurent Aimard langs zien peddelen.
In de hal van het Sprengeloo College werkt Aimard met het Kamerorkest van het NJO aan het Pianoconcert no 19 van Mozart. Gezeten achter de Fazioli-vleugel bereikt hij een opperste concentratie: 'Geen rallentando, please', vraagt hij de fluitist die het Allegretto besluit met een laatste toonladder. 'Wees dapper genoeg om niet te vertragen'.
In een ander lokaal klinken woestere geluiden. Daar studeert het Zwitserse Asassello Kwartet samen met de composer in residence Thomas Adès, op diens strijkkwartet Arcadiana. Afgaand op het T-shirt, de gympen en de halflange broek zou je niet vermoeden dat hier iemand zit die, amper 33 jaar oud, al internationale bekendheid geniet – in de eerste plaats als componist, maar ook als pianist en programmeur van het Aldeburgh Festival.
De Engelsman Adès oogt wat stuurs, maar de glimlach die van tijd tot tijd op zijn gezicht verschijnt is van een ontwapenende charme. Met een feilloos gehoor wijst hij op leesfouten en scherpt hij de articulatie van de spelers aan. 'Die eerste gestreken tweeklank moet veel geheimzinniger', zegt hij, 'als verre hoorns in een woud.' De muziek ontvouwt zich vanuit bescheiden afglijdende pizzicati, waarin de musici de noten aan elkaar doorgeven, tot een wilde warreling van naar beneden stortende notenketens. Na een uur werken speelt het kwartet het deel nog eens door. Adès lacht ontspannen en zwaait met zijn armen: 'Terrific! Wow! Thank you!', bast hij met zijn diepe, lome stem.
'Mijn muziek is misschien in een aantal opzichten complex', zegt hij naderhand, 'maar ik streef toch altijd naar directheid. Wat dat betreft ben ik wel eens jaloers op schrijvers en schilders. Een componist kan niet zonder musici die het voor hem moeten doen.'
Adès wordt niet ten onrechte omschreven als een eclecticus. Housebeats, atonaliteit, echo's van voorgangers als Schumann of Stravinsky – ze vinden moeiteloos hun plaats in de muzikale structuren die hij opbouwt en die desondanks hun eigen logica hebben. Maar zelf wantrouwt hij de gedachte aan voorbeelden: 'Ideeën komen natuurlijk altijd ergens vandaan. Ik geef er dan wel een andere draai aan, maar dikwijls gedraagt mijn muziek zich niet wezenlijk anders, al hoor je dat misschien niet meteen direct.'
Over invloeden denkt hij niet na. 'Of om het nauwkeuriger uit te drukken: zodra je je bewust bent van invloeden zit je op het verkeerde spoor. Als ik begin met een stuk heb ik natuurlijk wel een soort plan in mijn hoofd, maar er komt altijd wel een punt waarop ik me gedwongen voel een stap verder te gaan – meestal door het extremer te maken.'
Veel van zijn composities zijn gebaseerd op over elkaar schuivende, gelaagde akkoorden of melodieën, die in de verte doen denken aan de cyclische variaties van traditionele vormen als chaconnes of pasacaglias. 'Kan zijn', vindt Adès, 'maar wat ik doe ervaar ik niet zozeer als een kringloop. Eerder als een spiraal.'
Cerebraal of emotioneel, het zijn voor Adès keerzijdes van dezelfde medaille. Het is te horen aan zijn Pianokwintet uit 2001, dat hij diezelfde avond onder de loep neemt met het Matangi Kwartet en pianist Michael Wendeberg. 'Ik wist eerst niet wat ik ermee aan moest', erkent eerste violiste Maria-Paula Majoor. 'Ik had nog nooit van mijn leven een 6/3 maat gezien.'
Ondanks de complexe ritmische structuur van het stuk is de samenhang en de bij vlagen weldadige welluidendheid van de muziek op zijn minst fascinerend, al lukt nog niet alles helemaal. 'Hier kwamen we vanochtend nog niet uit', zegt Majoor tegen de componist. 'Dus dat kunnen we maar beter overslaan, tenzij je de puinhoop wilt horen.'
Adès aarzelt geen moment: 'De puinhoop.'
Concerten met werk van Thomas Adès. Apeldoorn en Oosterbeek (6/8), Arnhem en Ubbergen (7/8), Nijmegen en Otterlo (8/8), Nijmegen (13/8), Apeldoorn (14/8), Amsterdam (16/8).
© Frits van der Waa 2006
