de Volkskrant van 30-12-2004, Pagina C07, Cicero, Recensie
Grimmiger dan Sauron
Stephen Donaldson is vindingrijke erfgenaam van Tolkien
Twintig jaar heeft Stephen Donaldson gewacht voor hij begon aan het sluitstuk van zijn Chronicles of Thomas Covenant, een boek dat destijds het succes van Tolkiens Lord of the Rings evenaarde.
Tussen 1977 en 1983 schreef de inmiddels 57-jarige Amerikaan twee kloeke trilogieën over de ongelovige Thomas, een man uit een Amerikaans stadje, die onverhoeds terechtkomt in een fantasy-wereld, maar weigert te aanvaarden dat wat hem overkomt werkelijkheid is.
Donaldson bouwde ontegenzeglijk voort op de door Tolkien geïntroduceerde conventies van de fantasy. Zo wordt die andere wereld, het Land, geteisterd door een evenknie van Sauron, Lord Foul geheten, en klinken ook de namen van personen en plaatsen alsof ze gehoorzamen aan de grammatica van Midden-Aarde. Maar wat zijn werk onderscheidt van dat van zijn grote voorganger is dat het grimmiger is, en dat er een veel grotere nadruk ligt op de morele keuzes die zijn personages moeten maken en de beproevingen die ze ondergaan. Boeiend is ook de combinatie van twee parallelle werelden (op zichzelf ook een bekend verschijnsel in de fantasy-literatuur), vooral wanneer duidelijk wordt dat de invloed van het Kwaad zich ook in 'onze' wereld doet gelden.
Daarnaast heeft Donaldson een uitgesproken rijke fantasie. Telkens weer verrast hij met nieuwe flora en fauna, en de hoeveelheid gruwelen waarmee Lord Foul het Land bestookt lijkt onuitputtelijk. Tot zijn luguberste creaties behoren de drie 'Ravers', turiya, moksha en samadhi, lichaamloze zielen die iemands geest in bezit kunnen nemen.
De eerste trilogie is en blijft de sterkste, onder andere doordat de mogelijkheid wordt opengelaten dat al Covenants lotgevallen in het Land werkelijk niet meer dan zinsbegoochelingen zijn - en dat de strijd die hij daar voert allereerst een strijd is met zichzelf. In de tweede trilogie laat Donaldson die gedachte vallen, door Covenant nu samen met een vrouw, de arts Linden Avery, naar de andere wereld te sturen. Aan het eind van die tweede reeks keert zij behouden terug, maar Covenant vindt de dood. Het epos leek daarmee definitief afgesloten.
Donaldson heeft sedertdien niet stilgezeten: zo schreef hij nog diverse andere fantasy-boeken en een omvangrijk vijfdelig sf-epos, The Gap. En dan is er nu toch een vervolg op zijn eerste bestseller in de maak. Onlangs verscheen The Runes of the Earth, het eerste deel van wat ditmaal een tetralogie moet worden, getiteld The Last Chronicles of Thomas Covenant.
Hoe kan dat? Donaldson heeft zijn protagonist toch naar de eeuwige jachtvelden laten vertrekken? Het antwoord op die vraag is in dit eerste boek niet te vinden, maar in de loop van bijna zeshonderd bladzijden wordt duidelijk dat Covenants geest nog ergens rondzwerft in het Land, en in de allerlaatste zin laat Donaldson hem te voorschijn komen, als een konijn uit een hoge hoed.
Op een verklaring daarvoor zal de lezer nog wel een jaartje moeten wachten, maar de sleutel is vermoedelijk te vinden in het gemorrel aan de Boog van de Tijd, dat in The Runes of the Earth een belangrijke rol speelt, en dat dreigingen waarmee in de eerste boeken korte metten waren gemaakt doet herleven.
De hoofdrol in dit eerste deel is opnieuw weggelegd voor Linden Avery. In de loop van de tien jaar die ze sedert het vorige boek in de werkelijke wereld heeft doorgebracht zijn in het Land 3500 jaar verstreken - wat voor Lord Foul genoeg tijd is geweest om zich op te maken voor een nieuwe aanval. Al direct na haar aankomst in de andere wereld krijgt Linden te maken met cesuren, die als wervelstormen door het Land trekken, en die in het inmiddels onontbeerlijke lexicon worden omschreven als 'scheuren in het weefsel van de tijd'. Ook ontmoet ze Anele, een verwarde oude man, die weliswaar grote krachten bezit, maar wiens geest van tijd tot tijd in bezit wordt genomen door die van anderen, onder wie Lord Foul en Thomas Covenant zelf. Het staat er weer slecht voor met het Land: ware heersers ontbreken, en een onzichtbare mist maakt dat de bewoners hun heilzame krachten en talenten zijn vergeten.
The Last Chronicles of Thomas Covenant moet uiteindelijk de sluitsteen worden van het werk dat bepalend is geweest voor Donaldsons schrijverschap. Hoe de auteur de eindjes aan elkaar gaat knopen en de vele paradoxen die met het reizen in de tijd gepaard gaan het hoofd gaat bieden is vooralsnog een open vraag. Maar hij heeft wel twintig jaar kunnen nadenken over de oplossing.
Stephen Donaldson: The Last Chronicles of Thomas Covenant; Vol. 1 The Runes of the Earth. Collancz; import Van Ditmar. 594 pagina's. circa € 40,- ISBN 0 575 07598 8.
© Frits van der Waa 2006
