Let op: de website is verhuisd naar fritsvanderwaa.nl

de Volkskrant, 29 september 2005 (pagina K18)

Elk madrigaal een scherpgeslepen kleinood

Don Carlo Gesualdo: Madrigali Libro II. The Kassiopeia Quintet. Globe.

Op de grens van de 16de en de 17de eeuw, toen de solozang van de barok zich aandiende, sputterde de Renaissance nog wat na in het meerstemmige madrigaal: de laatste pennenvruchten van een era, die doen denken aan nog eenmaal opflakkerende, grillige kaarsvlammetjes.

Vooral de zes boeken met madrigalen van Carlo Gesualdo, vorst van Venosa, zijn een specimen van deze fascinerende uitbloei van een tijdperk. Het Kassiopeia Kwintet, een internationaal gezelschap van jonge zangers die allen aan het Koninklijk Conservatorium in Den Haag hebben gestudeerd, heeft zich ontfermd over dit delicate, maar kernachtige oeuvre.

De cd-reeks van Globe houdt zich netjes aan de volgorde van publicatie, en aangezien er geen twee bundels op één schijfje passen, bevatten de cd's naar huidige maatstaven weinig muziek - ongeveer evenveel als er vroeger op een lp stond. Zelfs dan is de collectie van miniaturen te groot om in één keer te bevatten - zoals een uitstalkast vol glinsterende juwelen het gedetailleerde edelsmeedwerk aan het zicht onttrekt.

In zijn tweede boek, dat verscheen in 1594, is Gesualdo nog niet toe aan de maniëristische, ultra-expressieve chromatische experimenten die zijn latere werk uniek maken, maar evengoed is elk madrigaal een scherpgeslepen kleinood, waarin de tonen de (dikwijls literaire) taal op de voet volgen. Het onderwerp is eigenlijk altijd hetzelfde: de verrukkingen en vooral de kwellingen van de liefde, die bij de dichters onveranderlijk beelden van dood en smart oproepen.

De expressie van dit alles is bij het Kassiopeia Kwintet in goede handen, maar in de marge had het nog wat beter gekund. Al is de balans tussen individuele stemkwaliteiten en een versmolten geluid uitstekend, soms kost het net iets te veel tijd voor de samenklank stabiel is. En hoewel in de opname de intimiteit van het genre goed getroffen is, was een sprankje meer ruimtelijkheid niet onwelkom geweest. Niettemin zijn de volgende afleveringen iets om naar uit te zien.

Rachmaninov: All-Night Vigil. Estonian Philharmonic Chamber Choir o.l.v. Paul Hillier. Harmonia Mundi.

Serge Rachmaninov kennen we vooral van zijn even doortimmerde als meeslepende pianoconcerten, waar al veel van zijn herkomst in doorklinkt. Nog Russischer van klank zijn zijn gewijde composities, zoals de Liturgie van Johannes Chrysostomos en de Vigilie. Het laatste werk, gecomponeerd in 1914, is nu uitgebracht door Harmonia Mundi in een eersterangs uitvoering van het Estlands Philharmonisch Kamerkoor, dat in het afgelopen Holland Festival opzien baarde met vertolkingen van werken van Arvo Pärt.

Instrumenten kwamen er niet aan te pas in de Russisch-orthodoxe kerk, dus alles steunt op de stemmen, die reiken van subsonische bassen tot sopranen die associaties oproepen met samengebalde lichtbundels. De Vigilie bestaat uit vijftien delen, maar zelfs binnen een enkel onderdeel legt Rachmaninov regelmatig een traject af dat vanuit diepe duisternis evolueert tot euforische engelenzang, of andersom - en dat alles binnen een idioom dat eerder kerkgewelven dan een concertzaal voor ogen roept.

Rautavaara: Garden of Spaces, Clarinet Concerto, Cantus Arcticus. Helsinki Philharmonic Orchestra o.l.v. Leif Segerstam. Undine.

Het vocale aandeel op deze cd met werken van de Finse componist Einojuhani Rautavaara (1928) komt uitsluitend voor rekening van een heleboel gevederde vrienden. In zijn Cantus Arcticus uit 1972 combineert Rautavaara een orkest met een grote hoeveelheid opgenomen vogelgeluiden. Het resultaat is bevreemdend, maar bepaald niet onwelgevallig. Samen met de andere werken op deze cd maakt het werk van Rautavaara een ietwat naïeve indruk. Het harmonisch gekwispel in het orkestwerk Garden of Spaces is ondanks de veelheid aan texturen nogal eenzijdig, en het Klarinetconcert is met uitzondering van het derde deel perfect bruikbaar als filmmuziek.


© Frits van der Waa 2006