de Volkskrant, Kunst & Cultuur, 31 oktober 2005 (pagina 11)
Uitvoering meer gekruide Reich een belevenis
Werken van Steve Reich. Ensemble Modern en Synergy Vocals o.l.v. Stefan Asbury. 29 oktober, Concertgebouw, Amsterdam. Radio 4: 1/11, 20.02 uur.
Steve Reich is een componist die niet over één nacht ijs gaat. Sinds het voltooien
van zijn video-opera Three Tales in 2002 heeft hij welgeteld drie stukken geschreven,
waarvan er twee naar verhouding kort en kleinschalig zijn. Het derde daarentegen, You Are
(Variations), hoort met een lengte van een half uur en een bezetting van ruim dertig musici
onmiskenbaar tot zijn grotere werken. Het vorig jaar voltooide werk beleefde zaterdag zijn eerste
uitvoering in Nederland onder handen van het Ensemble Modern, Synergy Vocals en dirigent Stefan
Asbury.
Reich, inmiddels 69, maakte in de jaren zeventig naam als founding father van de minimal
music, maar begon zich toen al te verwijderen van de rigide concepten die de stroming in die
eerste tijd kenmerkten. Dat was goed te horen in de twee composities die vooraf gingen aan het
nieuwe werk. Eight Lines uit 1979 is in harmonisch opzicht nog vrij statisch, maar bruist
al van innerlijk leven en buitelende nootjes, terwijl de psalmzetting Tehillim uit 1981 een
naar alle kanten uitbottende lofprijzing van de Heer is. De vier dames van Synergy Vocals jubelden
volop in de verstrengelde canons, al had het nog iets zelfverzekerder gekund.
De You Are (Variations) passen in de ontwikkeling die Reich sedertdien heeft doorgemaakt
en waarin hij zijn aanvankelijk open, heldere samenklanken steeds meer is gaan kruiden met
tegendraadse tonen en chromatische wendingen. De akkordiek is eerder bits dan zoet en wordt op
gezette tijden doorsneden door priemende strijkersaanzetten.
Zoals altijd bij Reich is het fundament een pulserend mozaïek van in elkaar grijpende
nootjes, waarboven zich langgerekte vocale en instrumentale lijnen ontvouwen. De variaties
waarvan sprake is in de titel hebben betrekking op een harmonisch grondplan, dat in elk van de
vier delen verschillend is. Elk deel is gebaseerd op een epigrammatische tekst waarvan de eerste,
een citaat van Rabbi Nachmann van Breslov, tevens de titel leverde: You are wherever your
thoughts are - volgens de componist een perfecte beschrijving van het luisteren naar muziek.
De buitendelen van dit werk met zijn welhaast klassieke vierdelige opbouw zijn het meest
avontuurlijk: daar verkent Reich ritmische en harmonische regionen die hij niet eerder betreden
heeft, en waarbij hij akkoorden opstapelt tot klanken met een verontrustende inwendige spanning.
De musici sloegen zich onder Asbury bekwaam door de soms zeer asymmetrische ritmes heen, en maakten
dit werk, dat kort geleden ook bij Nonesuch op cd verschenen is, tot een belevenis van het soort
waarop de ZaterdagMatinee het patent heeft.
© Frits van der Waa 2006
