de Volkskrant, Kunst & Cultuur, 27 april 2006 (pagina 17)
Calefax waagt zich aan muzikale machtsverheffingen van Nancarrow
Nancarrow Compleet, Calefax Rietkwintet en Ivo Janssen. 25 april, Muziekgebouw, Amsterdam. Veere, 10/5.
Drie jaar terug baarden de vijf blazers van het Calefax Rietkwintet opzien met een aantal
arrangementen van Conlon Nancarrows Studies for player piano, waarin ritmes haasje over springen
en akkoorden de hinkstapsprong bedrijven. Zo buitenissig waren de ideeën van Nancarrow (1912-1997). De
musici van zijn tijd konden er niet mee uit de voeten, en daardoor kwam het dat Nancarrow zich toelegde
op het componeren voor pianola, de mechanische, door gaatjes in papieren rollen aangedreven muziekmachine
die braaf de meest onwaarschijnlijke ritmische verhoudingen en bovenmenselijke speelsnelheden realiseerde.
Met het jongste Nancarow-programma heeft het Calefax Rietkwintet zich een potje hogere rekenkunst op
de hals gehaald – ook al worden in Nancarrow compleet de wat vroegere stukken van Nancarow gespeeld die
nog enigszins lijken op voor mensenhanden gecomponeerde muziek.
Het briljante aan deze muziek is dat ze haar abstracte grondslagen telkens weer overstijgt: geen stuk
is hetzelfde, en ondanks hun mechanische inborst zijn bijna alle Studies uitgesproken muzikantesk.
Calefax onderstreept dat met uitvoeringen die fabelachtige perfectie verenigen met ogenschijnlijk gemak
en lol in het muziekmaken. Tussendoor maken ze voor het publiek aanschouwelijk wat voor inhaalspelletjes
zich in de muziek afspelen, bijvoorbeeld door in verschillende snelheden over het podium te wandelen.
Dankzij de arrangementen van saxofonist Raaf Hekkema, die elegantie paren aan listig gebruik van
timbres, komen de gehusselde boogies, de nerveus knipogende melodielijnen en de zonderlinge
proportiecanons nog beter tot hun recht dan in de oorspronkelijke pianola-uitvoeringen. Maar het meest
verbijsterend zijn toch de muzikale machtsverheffingen waarmee veel van deze stukken eindigen:
draaikolken van telkens verder opgestapelde, rondwervelende notencascades die onverhoeds samenkomen in één
punt en je snakkend naar adem achterlaten.
© Frits van der Waa 2006
